Δολαριούχος πριγκίπισσα (Θα ζούμε τρυφερά)

Δολαριούχος πριγκίπισσα (Θα ζούμε τρυφερά)

Dolariouchos prigkipissa (Tha zoume tryfera)

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Η γεωγραφική θέση της Αυστρίας την καθιστά εκ φύσεως επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων, αλλά και σπουδαίο αγωγό για την διάχυση υλικών και άυλων προϊόντων από πάσα και προς πάσα κατεύθυνση. Εντούτοις, δεν αποτελεί δημοφιλές κομμάτι της ιστοριογραφικής έρευνας που αφορά τις σχέσεις του ελληνόφωνου κόσμου με το εξωτερικό. Πολλώ δε μάλλον στο μουσικολογικό πεδίο, όπου η έρευνα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Παρόλα αυτά, συχνά η γεωγραφία μιλάει από μόνη της: Η Αυτοκρατορία των Αψβούργων (Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία μετά τον συμβιβασμό του 1867) γειτνίαζε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο νότο. Αμφότερες διεκδικούσαν εδάφη της μετέπειτα Γιουγκοσλαβίας, και κυρίως αυτά της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τα οποία αφενός περιέχουν έναν αξιοσημείωτο μουσουλμανικό πληθυσμό και, αφετέρου, επικοινωνούν άμεσα με την ιστορική περιοχή της Μακεδονίας και το εκεί ελληνόφωνο στοιχείο. Η Βιέννη αποτέλεσε ένα μοναδικό χωνευτήρι πολιτισμών∙ οι τέχνες, με κυρίαρχη τη μουσική, γνώρισαν εκεί μια πρωτόγνωρη ακμή. Ένα ιδιαίτερο θεατρικό είδος, που αναπτύχθηκε από τον 13ο ακόμη αιώνα σε ποικίλες μορφές σε όλη την Ευρώπη, βρίσκεται στο επίκεντρο της βιενέζικης δημιουργίας: το Volkstheater, το λαϊκό θέατρο, που μετέχει σε μια μεγάλη παράδοση κωμικών παραστατικών τεχνών, στις οποίες δεσπόζει η μουσική. Μετά το 1850, με βάση τη σχετική φιλολογία, το είδος αυτό μετασχηματίζεται στην βιενέζικη οπερέτα, που γνωρίζει μία άνευ προηγουμένου δυναμική όσον αφορά την παραγωγή νέων έργων. Σύντομα, σε αυτό το δίκτυο θα εισέλθει και η δισκογραφία και μαζί με την ήδη ισχυρή πραγματικότητα των μουσικών εκδοτικών οίκων θα συμβάλουν στην μαζική διάχυση της βιενέζικης οπερέτας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Εκτός των άλλων, πρωταγωνιστικό στοιχείο των έργων αυτών είναι και το βαλς, το οποίο αποτελεί σήμα κατατεθέν της αυστριακής πρωτεύουσας – βασικό εξαγωγικό της πολιτιστικό προϊόν σε όλον τον κόσμο. Στην εξέλιξη αυτή, ο ρόλος που διαδραμάτισε η οικογένεια των Στράους ήταν καταλυτικός. Οι τάσεις αυτές καταφθάνουν και οικειοποιούνται από τον ελληνόφωνο κόσμο, ο οποίος τις ενσωματώνει στις δικές του συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο εισχωρεί σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και δεν αφορά μόνο τις ελληνο-αυστριακές σχέσεις.

Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του ντουέτου των Daisy - Hans "Paragraph Eins", γνωστό και ως "Wir tanzen Ringelreih'n", από τη δεύτερη πράξη της τρίπρακτης αυστριακής οπερέτας "Die Dollarprinzessin" ("Δολαριούχος πριγκίπισσα"), σε μουσική του συνθέτη Leo Fall (Olmütz, Moravia, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, σημερινό Olomouc, Τσεχία, 2 Φεβρουαρίου 1873 - Βιέννη, Αυστρία, 16 Σεπτεμβρίου 1925) και γερμανικό λιμπρέτο των Alfred Maria Willner (Βιέννη, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 11 Ιουλίου 1859 - Βιέννη, Αυστρία, 27 Οκτωβρίου 1929) και Fritz Grünbaum (Brünn, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 7 Απριλίου 1880 - KZ Dachau, ελ.: Στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, 14 Ιανουαρίου 1941). Η οπερέτα έκανε πρεμιέρα στο Theater an der Wien στις 2 Νοεμβρίου 1907.

Η παρτιτούρα, για φωνή και πιάνο, και το λιμπρέτο, το οποίο σύμφωνα με τις παραπάνω πηγές, βασίζεται στην κωμωδία των Emerich von Gatti και Thilo Friedrich Wilhelm von Trotha, εκδόθηκαν το 1907.

Η οπερέτα γνώρισε μεγάλη επιτυχία και ανέβηκε, διασκευασμένη σε διάφορες γλώσσες, σε αρκετές πόλεις του κόσμου. Ενδεικτικά:

Στην Ουγγαρία, με τον τίτλο "Dollárkirálynő" έκανε πρεμιέρα στις 21 Μαρτίου 1908 στο Király Színház της Βουδαπέστης.

Στη Γερμανία, παρουσιάστηκε στις 6 Ιουνίου 1908 στο Neues Schauspielhaus του Βερολίνου.

Η ιταλική εκδοχή της οπερέτας, σε διασκευή των Renato Simoni και Ettore Fanni, έκανε πρεμιέρα στο Teatro Malibrani της Βενετίας στις 19 Φεβρουαρίου 1909 με τον τίτλο "La principessa dei dollari".

Στις ΗΠΑ, με τον τίτλο "The dollar princess" έκανε πρεμιέρα στο Knickerbocker Theatre του Broadway της Νέας Υόρκης στις 6 Αυγούστου 1909, ολοκληρώνοντας 250 παραστάσεις (δες εδώ).

Στην Ισπανία, παρουσιάστηκε με τον τίτλο "La princesa del dollar" στις 4 Σεπτεμβρίου 1909 στο Teatro Nuevo της Βαρκελώνης (δες εδώ) και στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, ως "Mary, la princesa del dólar" στο Gran Teatro της Μαδρίτης (δες εδώ).

Στην Αγγλία, στις 25 Σεπτεμβρίου 1909 ανέβηκε, σε διασκευή του Basil Hood και στίχους του Adrian Ross, ως "The dollar princess", στο Daly's Theatre του Λονδίνου, συμπληρώνοντας 428 παραστάσεις (δες φωτογραφίες από τις παραστάσεις εδώ, εδώ και εδώ).

Στη Γαλλία, παρουσιάστηκε με τον τίτλο "Princesses Dollar" στις 11 Μαρτίου 1911 στο Τhéâtre de l' Olympia-Casino της Νίκαιας και στις 6 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους στο Τhéâtre de la Scala του Παρισιού.

Το ντουέτο, είτε στη μορφή τραγουδιού είτε σε ορχηστρική μορφή, ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στην ιστορική δισκογραφία (για εκτελέσεις στην Ευρώπη δες ενδεικτικά εδώ). Παρακάτω ακολουθούν κάποιες από τις παλιότερες ηχογραφήσεις:

- "Wir tanzen Ringelreih'n", Anny Pennerstorfer - Jacques Rotter, Βιέννη, 1907 (Zonophone 12014u - X-24286 & Gramophone 11170). Σε αυτή την ηχογράφηση, βασίστηκε το tonbild (ταινία πρώιμου κινηματογράφου με συγχρονισμένο ήχο) του 1908 "Ringelreihen", της γερμανικής εταιρείας Duskes Kinematographen und Film-Fabriken GmbH, με τους ηθοποιούς Helene Winter και Arnold Rieck.
- "Wir tanzen Ringelreihen, Rheinländer", K.u.K. Infanterie Regiment Nr 51, Βιέννη, 1907 (Gramophone 11846u - X-20396, X-70588 X-100267 10060)
- "Wir tanzen Ringelreih'n", Guido Gialdini (σφύριγμα), 1908 (Odeon xB 4219 - 99149)
- "Ring o' roses", Lucy Isabelle Marsh - Harry Macdonough, Νέα Υόρκη, 14 Μαρτίου 1910 (Victor C-8706 - 31783)
- "БАЙ-БАЙ", В. М. Шувалова (Vera Shuvalova) - Н. Ф. Монаховъ (Nikolay Monakhov), Μόσχα, 2 Αυγούστου 1910 (Gramophone 14229b - 2-24105)

Στις 25 Νοεμβρίου 1927 ξεκίνησε τις προβολές στις κινηματογραφικές αίθουσες της Γερμανίας η ταινία "Die Dollarprinzessin und ihre sechs Freier" η οποία βασίζεται στην οπερέτα.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1908 απόσπασμα από την οπερέτα συμπεριλήφθηκε στη συναυλία που έδωσε η Αθηναϊκή Μανδολινάτα, υπό τη διεύθυνση του Ν. Λάβδα, στο Βασιλικό θέατρο των Αθηνών (δες εδώ).

Ολόκληρη η οπερέτα παίχτηκε στο Θέατρο του Φαλήρου τον Ιούνιο του 1909 από βιεννέζικο θίασο (Μάμαλης: 69) και τον Φεβρουάριου του 1912, επίσης από ξένο θίασο, στο Δημοτικό θέατρο Αθηνών (δες εδώ).

Το 1914, με τον τίτλο "Η δολλαριούχος" και σε μετάφραση του Β. Βεκιαρέλλη, παρουσιάστηκε από τον θίασο Μεγάλη Οπερέτα Κυπαρίσση - Κολλυβά στο θέατρο Βαριετέ στην Κωνσταντινούπολη.

Σύμφωνα με τον Αντώνη Χατζηαποστόλου, (1949: 168) η τραγουδίστρια Κλοτίλδη Τριφυ(λ)λάκη ήταν αρμενικής καταγωγής και το πραγματικό της όνομα ήταν Τριφυλάκ.

Γράφει "Ο θεατρικός" για την Τριφυλ(λ)άκη στη στήλη "Ιδικά μας και ξένα" του περ. Χρονικά (Έτος Α', Τόμος Η'. αρ. 18, Κων/πολις 15 Απριλίου 1912, σελ. 222):

«Πρέπει να πω μερικά λόγια και για τη φιλόπονη αυτή νέα. Είναι μια καλή ηθοποιός. Η φωνή της δυνατή, ανεβαίνει και κατεβαίνει όλους σχεδόν τους τόνους. Έχει όμως το ελάττωμα να είναι ξερή και να μη σου μιλή στην ψυχή. Οι κινήσες, ο χορός της πολλές φορές πολύ καλοί, αλλά νομίζει κανείς πως επιθυμεί να ξαφνίση το ακροτήριο με σβέλτα πετάγματα, όχι ρυθμικά κινήματα και ξετινάγματα των ποδιών, χεριών και των λοιπών μελών της. Αφού είναι τόσο καλή ηθοποιός και τραγουδίστρα, μπορούσε κανείς να τηνε συμβουλεύση: Το τραγούδι δεν είναι μια σκέτη και ξερή απόδοση της νότας και του ήχου, θέλει κάποια έκφραση, έναν παλμό, μια ζωή, που να είναι η ψυχή του τραγουδιστή. Οι κινήσες και ο χορός δεν είναι ξερχαβάλωμα των ποδιών, χεριών και λοιπών μελών του σώματος, αλλά παραστατική απόδοση του ήχου, της νότας, με ρυθμό και όσο παίρνει με απαλότητα. Γενικά η Δα Τριφυλλάκη είναι μία ηθοποιός αξία συγχαρητηρίων. Δεν είναι χρυσή πάστα όπως η Δα Κολλυβά, ούτε ακατάστατη μεγαλοφυΐα, αλλά μια ωραία μετριότητα, πολύ αναγκαία για την "Ελληνική Οπερέττα"».

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The networks in which the Greek-speaking musics participate, constantly conversing with their co-tenants, are magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

Austria’s geographical position naturally renders the country the center of European developments, but also an important sort of conduit for the diffusion of tangible and intangible products from all and towards all directions. However, it is not a popular part of the relevant historiographical research as far as the relations between the Greek-speaking and the rest of the world. Not to mention that that within the musicological field, research is almost completely absent. However, geography often speaks for itself: The Habsburg Empire (Austro-Hungarian Empire after the Compromise of 1867) bordered the Ottoman Empire to the south. Both claimed territories of the later Yugoslavia, and especially those of Bosnia and Herzegovina, which, on the one hand, accommodated a notable Muslim population, and, on the other hand, communicated directly with the historical region of Macedonia and the Greek-speaking population that lived there. Vienna was a unique melting pot of cultures; the arts, dominated by music, were experiencing an unprecedented boom. A particular theatrical genre, which developed in various forms throughout Europe, was at the heart of Viennese creation: it was the Volkstheater (the folk theater), which was part of a long tradition of comical performing arts, with music playing a dominant role. According to the relevant discourse, after 1850 this style is transformed in the Viennese operetta, which had an unprecedented dynamic in terms of production of new works. Soon, discography would enter this network, and together with the already vibrant reality of the music publishing houses, would contribute to the mass diffusion of the Viennese operetta both in Europe and America. The leading element of these works was, among other things, the waltz, a trademark of the Austrian capital, as well as its main exported cultural product all over the world. The role played by the Strauss family was a catalyst in this development. These trends reached and were adopted and adapted by the Greek-speaking world, which incorporated them into its own conditions. In any case, the circulation of musics is already a reality before the 20th century with theatrical and musical performances tours , but also with the networks of music publishing houses. Discography is not only embedded in this context, but also plays a key role in its transformation. It should also be noted that, in various cases, often due to the great international success of the songs, the resulting network is extremely complex and does not only concern Greek-Austrian relations.

This recording is an adaptation with Greek lyrics of the Daisy - Hans duet "Paragraph Eins", also known as "Wir tanzen Ringelreih'n", from the second act of the three-act Austrian operetta "Die Dollarprinzessin" ("The Dollar Princess"), set to music by composer Leo Fall (Olmütz, Moravia, Austro-Hungarian Empire, now Olomouc, Czech Republic, February 2, 1873 - Vienna, Austria, September 16, 1925) and German libretto by Alfred Maria Willner (Vienna, Austro-Hungarian Empire, July 11, 1859 - Vienna, Austria, October 27, 1929) and Fritz Grünbaum (Brünn, Austro-Hungarian Empire, April 7, 1880 - KZ Dachau, English: Dachau Concentration Camp, January 14, 1941). The operetta premiered at the Theater an der Wien on November 2, 1907.

The musical score for voice and piano, as well as the libretto, which according to the above sources is based on the comedy by Emerich von Gatti and Thilo Friedrich Wilhelm von Trotha, were published in 1907.

The operetta was a great success and was staged, adapted in several languages, in several cities around the world. For example:

In Hungary, under the title "Dollárkirálynő", the operetta premiered on March 21, 1908 at the Király Színház, in Budapest.

In Germany, it premiered on June 6, 1908 at the Neues Schauspielhaus, in Berlin.

The Italian version of the operetta, adapted by Renato Simoni and Ettore Fanni, premiered at the Teatro Malibrani in Venice, on February 19, 1909, under the title "La principessa dei dollari".

In the US, under the title "The dollar princess" it premiered at the Knickerbocker Theater on Broadway, New York, on August 6, 1909, completing 250 performances (see here).

In Spain, it premiered under the title "La princesa del dollar", on September 4, 1909, at the Teatro Nuevo in Barcelona (see here) and on October 16 of the same year under the title "Mary, la princesa del dólar" at the Gran Teatro, in Madrid (see here) .

In England, on September 25, 1909, it was staged (adapted by Basil Hood and lyrics by Adrian Ross) as "The dollar princess" at Daly's Theater in London, completing 428 performances (see photos from the performances here, here and here).

In France, it premiered under the title "Princesses Dollar" on March 11, 1911 at the Théâtre de l'Olympia-Casino, in Nice, and on December 6 of the same year at the Théâtre de la Scala, in Paris.

The duet, either in song or in orchestral form, has been recorded several times in historical discography (for performances in Europe see here, for example). Some of the earliest recordings are the following:

- "Wir tanzen Ringelreih'n", Anny Pennerstorfer - Jacques Rotter, Vienna, 1907 (Zonophone 12014u - X-24286 & Gramophone 11170). The 1908 tonbild (early synchronized sound film) "Ringelreihen", by the German company Duskes Kinematographen und Film-Fabriken GmbH, with actors Helene Winter and Arnold Rieck, was based on this recording.
- "Wir tanzen Ringelreihen, Rheinländer", K.u.K. Infanterie Regiment Nr 51, Vienna, 1907 (Gramophone 11846u - X-20396, X-70588 X-100267 10060)
- "Wir tanzen Ringelreih'n", Guido Gialdini (whistling), 1908 (Odeon xB 4219 - 99149)
- "Ring o' roses", Lucy Isabelle Marsh - Harry Macdonough, New York, March 14, 1910 (Victor C-8706 - 31783)
- "БАЙ-БАЙ", В. М. Шувалова (Vera Shuvalova) - Н. Ф. Монаховъ (Nikolay Monakhov), Moscow, August 2, 1910 (Gramophone 14229b - 2-24105)

On November 25, 1927, the film "Die Dollarprinzessin und ihre sechs Freier", which is based on the operetta, began its screenings in cinemas in Germany.

On December 7, 1908, an excerpt from the operetta was included in the concert given by the Athinaiki Mandolinata (Athenian Mandolinata), under the direction of N. Lavdas, at the Royal Theater of Athens (see here).

The entire operetta was performed at the Faliro Theater in June 1909 by a Viennese troupe (Mamalis: 69), and in February 1912, also by a foreign troupe, at the Municipal Theater of Athens (see here).

In 1914, under the title "I dollariouchos" and translated by V. Vekiarellis, it was presented by the Megali Operetta Kyparissis - Kollyvas’ troupe at the Variété Theater in Constantinople (Istanbul).

According to Antonis Chatziapostolou (1949: 168), the singer Klotildi Trify(l)laki was of Armenian origin and her real name was Trifylak.

The following is written by "O theatrikos" (“The Theater Man") in the column "Idika mas kai xena" ("About our own and foreign affairs") about Triphyl(l)aki in the magazine Chronika (1st year, Volume VIII. no. 18, Constantinople, April 15, 1912, page 222):

"I must also say something about this hardworking young girl. She is a good actress. Her voice is strong, going up and down almost every pitch. But she has the shortcoming of being a bit dull and not speaking to your soul. Her movements and dance are often very good, but one thinks that she wants to surprise the audience with nimble jumps, not rhythmic movements and leaps of her legs, arms and other limbs. Since she is such a good actress and singer, one could advise her: singing is not a simple and dull performance of notes and sound; it needs some expression, tension, a sign of life, which is the soul of the singer. Moving and dancing do not constitute a dislocation of the legs, arms and other parts of the body, but a demonstrative performance of sound and of the notes, with rhythm and as softly as possible. In general, Miss Trifyllaki is an actress worth congratulating. She has not a star quality like Miss Kollyva, nor is she an irregular genius, but moves into nice mediocrity, much needed for the 'Greek Operetta'."

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Orfeon

Orfeon

1911 (;)

1911 (?)

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

Δίσκος 10'' (25 εκατοστών)

10 in. (25 cm)

Ελληνικά

Greek

Οπερέτα

Orfeon_10219_DolariouchosPringipisa_ThaZoumeTryfera

Κωνσταντινούπολη

Constantinople (Istanbul)

[Γερμανικό λιμπρέτο: Willner Alfred Maria, Grünbaum Fritz]
Ελληνικοί στίχοι: Βεκιαρέλλης Βασίλειος ;]

[German libretto: Willner Alfred Maria, Grünbaum Fritz]
Greek lyrics: Vekiarellis Vasileios ?]

No-10219

435

3:03

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library