Τις πληγές

Τις πληγές

Tis pliges

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Η ηχογράφηση, την οποία πραγματοποίησε ο ηχολήπτης Max Hampe στην Κωνσταντινούπολη το 1906, κυκλοφόρησε αρχικά με την ετικέτα της Zonophone (X- 102810) ή της Gramophone (14-12955) και επανεκδόθηκε στην Αμερική από τη Victor (63547-B).

Το πραγματικό όνομα του τραγουδιστή της ηχογράφησης Γιάγκου Ψαματιανού, ο οποίος στις ετικέτες των δίσκων αναφέρεται και ως Ψαμαθιανός ή Ψωμαθιανός, ήταν Γιάννης Καλαϊτζόγλου. Προφανώς καταγόταν από τη συνοικία Ψαμαθιά της Κωνσταντινούπολης και τη δεκαετία του 1920 διατηρούσε κατάστημα πώλησης ειδών γραμμοφώνου κοντά στον Τεκέ του Πέραν στην Κωνσταντινούπολη (Καλυβιώτης 2020: 146).

Με βάση τα ευρήματα στην ιστορική δισκογραφία, το τραγούδι ηχογραφήθηκε στην Αμερική άλλες δύο φορές, με διαφορετικούς τίτλους και στίχους, τη δεκαετία του 1920:

- «Για μάγια, μάγια», Κα Κούλα, Νέα Υόρκη, 1920 (Panhellenion PAN 8051)
- «Τα μάγια, μάγια μου ’κανες», Χαρίλαος Πυρρής – Ορχήστρα Αντώνη Σακελλαρίου , Νέα Υόρκη, 1926-1927 (Pharos 434 – PH 819)

Τον σκοπό, όμως, τον συναντάμε και στο εβραϊκό (klezmer/Yiddish) ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, στις 18 Φεβρουαρίου 1926 η ορχήστρα του Naftule Brandwein ηχογραφεί στο Κάμντεν της Νέας Υερσέης το “Araber tanz” (Victor BVE-34629 – 78658A).

Τρία περίπου χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 1929, η Columbia Greek Orchestra θα πραγματοποιήσει στη Νέα Υόρκη τέσσερις ηχογραφήσεις για την ελληνική αγορά των ΗΠΑ, αναμέσα στις οποίες περιλαμβάνεται και το “Magia mou kanes - Syrto” (Columbia W 206206-2 – 56174F). Παρά την ονομασία της ορχήστρας, κρίνοντας από τον ήχο αλλά και από τις σημειώσεις του Spottswood (1990: 1143) στην ορχήστρα συμμετέχουν οι Εβραίοι μουσικοί Abe Schwartz (Ρουμανία, 1881 - Νέα Υόρκη, 1963) και Dave Tarras (Τεπλίκ, Ουκρανία, 1895 ή 1898 – Νέα Υόρκη, 13 Φεβρουαρίου 1989).

Ο συγκρητισμός που παρατηρείται στις μουσικές πραγματώσεις των περιοχών όπου έζησαν και ηχογράφησαν Έλληνες, κυρίως στο κομμάτι των λαϊκών παραδόσεων, είναι μνημειώδης. Μία ακρόαση της ιστορικής δισκογραφίας, η οποία ξεκινάει στη Νέα Υόρκη, στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη από το 1900, είναι αρκετή. Ένα ουσιαστικό κομμάτι αυτού του συγκρητισμού αφορά τους Εβραίους, οι οποίοι αποτελούν βασικούς αγωγούς στην ανεπανάληπτη σε ποικιλία πολιτισμική παρακαταθήκη του ελληνόφωνου κόσμου. Δανείζονται και δανείζουν, αλλά και κουβαλούν πιο μακρινές παραδόσεις από τα μέρη που ζούσαν προηγουμένως και τους τόπους που ταξίδεψαν. Αποτελούν κεντρικούς συνομιλητές στην ελληνική και την οθωμανική οικουμένη, μαζί με τουρκόφωνους μουσουλμάνους, ορθόδοξους αλλά και καθολικούς ελληνόφωνους και Αρμένηδες, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, και συνθέτουν ένα πλούσιο μουσικό μωσαϊκό, το οποίο αποτελείται από ετερογενή αλλά αλληλοπεριχωρητικά παλίμψηστα: μία δεξαμενή στην οποία ο καθένας προσθέτει και από την οποία ο καθένας λαμβάνει.

Οι πηγές μαρτυρούν την διαχρονική ύπαρξη εβραϊκού στοιχείου τουλάχιστον από την ελληνιστική περίοδο, σε περιοχές που χιλιετίες αργότερα σχημάτισαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Μετά το «Διάταγμα των Μεδιολάνων» το 313 μ.Χ. και την σταδιακή χριστιανοποίηση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, το εβραϊκό στοιχείο βρέθηκε σε δυσχερή θέση. Οι εβραϊκοί πληθυσμοί που είναι εδραιωμένοι από τότε στα εν λόγω εδάφη είναι γνωστοί ως «ρωμανιώτες» (Ρώμη – Ρωμιός). Το ιστορικό γεωγραφικό κέντρο αναφοράς τους είναι τα Γιάννινα, και μιλούν την ελληνική με ποικίλες γλωσσικές μείξεις. Μετά το 1492, και το «Διάταγμα της Αλάμπρας» των Ισπανών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, όσοι Εβραίοι δεν αποδέχτηκαν να ασπαστούν τον χριστιανισμό αποπέμφθηκαν από την Ιβηρική χερσόνησο. Πρόκειται για τους «Σεφαραδίτες», μία από τις μεγαλύτερες εβραϊκές εθνοπολιτισμικές κατηγοριοποιήσεις (Sepharad στα εβραϊκά κείμενα αναφέρεται ως η περιοχή της σημερινής Ισπανίας). Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε ένα από τα βασικά σημεία προορισμού αυτής της μετακίνησης, καθώς οι δεσμοί με την πόλη ήταν παλαιότεροι και ήδη στενοί. Εκτός του ρόλου που διαδραμάτισαν οι Έλληνες Εβραίοι στα μουσικά τεκταινόμενα της ελληνικής χερσονήσου, σημαντικές υπήρξαν και οι αλληλο-επιρροές μεταξύ των ελληνόφωνων ορθόδοξων με τους εβραίους στο θρήσκευμα, σε διάφορες άλλες περιοχές όπου οι δύο κοινότητες έζησαν μαζί. Όπως για παράδειγμα στην Οδησσό με τους ανατολικούς Ασκενάζι, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ομιλούν την Yiddish, μια ιδιότυπη σημιτικοποιημένη-σλαβοποιημένη γλώσσα (το Βασίλειο του Ashkenaz, απογόνου του Νώε, είναι συνδεδεμένο στα εβραϊκά κείμενα με τα βόρειο-ανατολικά ευρωπαϊκά εδάφη). Το ορχηστρικό τους ρεπερτόριο συχνά καλείται klezmer. Πέραν, δηλαδή, των γεωγραφικών ορίων του σύγχρονου ελληνικού κράτους, οι πολιτισμικές συνομιλίες μεταξύ ελληνορθοδόξων και Εβραίων αφορούν και άλλα σημεία του κόσμου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, όπου αντάμωσαν ως μετανάστες.

Στις ΗΠΑ τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή. Αυτή η κατάσταση δεν είναι στατική και, εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η διακίνηση μουσικών αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά παίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The networks in which the Greek-speaking musics participate, constantly conversing with their co-tenants, are magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

The recording, which was made in Constantinople (Istanbul) in 1906 by sound engineer Max Hampe, was first released under the Zonophone (X-102810) or Gramophone label (14-12955), and was re-issued in America by Victor (63547-B).

The real name of the singer Giangos Psamatianos, who is written as Psamathianos or Psomathianos on the record labels, was Giannis Kalaitzoglou. Obviously, he came from the Psamathia neighborhood in Constantinople (Istanbul). During the 1920s, he had a gramophone shop there, near the Peran Teke (Kalyviotis 2020: 146).

Based on the findings so far found in historical discography, the song was also recorded two times in America, during the 1920s, with different lyrics and under two titles:

- "Gia magia, magia", Kyria Koula, New York, 1920 (Panhellenion PAN 8051)
- "Ta magia, magia mou 'kanes", Charilaos Pyrris  – Antonis Sakellariou Orchestra, New York, 1926-1927 (Pharos 434 – PH 819)

The tune, however, can be found in the Jewish (klezmer/Yiddish) repertoire. Specifically, on February 18, 1926, Naftule Brandwein's orchestra recorded in Camden, New Jersey, the instrumental song “Araber tanz” (Victor BVE-34629 – 78658A).

About three years later, in March 1929, the Columbia Greek Orchestra made four instrumental recordings in New York for the Greek market in America, among which is included "Magia mou kanes - Syrto" (Columbia W 206206-2 – 56174F). Despite its name, and judging by the sound, but also by Dick Spottswood's notes (see 1990: 1143), the Jewish musicians Abe Schwartz (Romania 1861 - New York 1963) and Dave Tarras (Teplyk, Ukraine, 1895 or 1898 – New York, February 13, 1989) participated in the orchestra.

Syncretism, which is observed in the musical actualizations of the areas where Greeks lived and recorded, mainly in the area of folk-popular traditions, is monumental. It only takes one to listen to historical discography, which begins in New York, Smyrna (Izmir), Constantinople (Istanbul), Athens and Thessaloniki since 1900. An essential part of this syncretism concerns the Jews, who constitute one of the main conduits in the uniquely diverse cultural heritage of the Greek-speaking world. They borrow and lend, but they also carry more distant traditions from the places where they have previously lived and the places they have traveled to. They are the central interlocutors in the Greek and Ottoman ecumene, together with Turkish-speaking Muslims, Orthodox but also Catholic Greek-speaking and Armenians, Levantine Protestants, Europeans and Americans, and compose a rich musical mosaic which consists of heterogeneous but co-existent palimpsests: a reservoir to which everyone contributes but from which also everyone receives.

The sources show the timeless existence of a Jewish element, at least since the Hellenistic period, in areas that millennia later formed the modern Greek state. After the “Edict of Milan” in 313 AD and the gradual Christianization of the Eastern Empire, the Jewish element found itself in a difficult position. The Jewish populations that have since been established in these lands became known as Romaniote Jews (Rome – Romios). Their historical geographical center of reference was the city of Ioannina, and they speak Greek with various linguistic mixtures. After 1492 and the “Alhambra Decree” by the joint Spanish monarchs Ferdinand and Isabella, those Jews who did not accept to embrace Christianity were expelled from the Iberian peninsula. They became known as the Sepharadi Jews (or “Sepharadim”), one of the largest Jewish ethno-cultural categorizations (Sepharad in Jewish texts is referred to as the region of present-day Spain). Thessaloniki was one of the main destination points of this displacement, as the ties with the city were older and already close. Apart from the role played by the Greek Jews in the musical developments on the Greek peninsula, there were also important mutual influences between the Greek-speaking Orthodox and the Jews in various other areas where the two communities lived together. As, for example, in Odessa, with the Eastern Ashkenazi Jews, who mainly speak Yiddish, a sui generis Semitic-Slavic language (in Jewish texts, the Kingdom of Ashkenaz, a descendant of Noah, is connected with north-eastern European territories). Their orchestral repertoire is often called klezmer. In other words, apart from the geographical limits of the modern Greek state, the cultural conversations between the Greek Orthodox and the Jews also concern other parts of the world, both in Europe and America, where they met as immigrants.

In the USA “national” repertoires live a new, parallel life. This situation is not static and, to a large extent, is molded by discography, which attends to and “tunes” the overlapping relationships that have already developed in the “Old World”. Repertoires communicate with each other once again; a familiar and already dynamic condition in Europe. The circulation of musics is already a reality before the 20th century with theatrical and musical performances tours, but also with the networks of music publishing houses. Discography is not only embedded in this context, but also plays a key role in its transformation.

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Victor

Victor

08-09/1906

08-09/1906

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

Δίσκος 10'' (25 εκατοστών)

10 in. (25 cm)

Ελληνικά

Greek

Vi_63547_TisPliges

Κωνσταντινούπολη

Constantinople (Istanbul)

Άγνωστος

Unknown

Καλαματιανός

Kalamatianos

63547-B

1452r

2:51

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library