Τρεις αγάπες

Τρεις αγάπες

Treis agapes

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Η γεωγραφική θέση της Αυστρίας την καθιστά εκ φύσεως επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων, αλλά και σπουδαίο αγωγό για την διάχυση υλικών και άυλων προϊόντων από πάσα και προς πάσα κατεύθυνση. Εντούτοις, δεν αποτελεί δημοφιλές κομμάτι της ιστοριογραφικής έρευνας που αφορά τις σχέσεις του ελληνόφωνου κόσμου με το εξωτερικό. Πολλώ δε μάλλον στο μουσικολογικό πεδίο, όπου η έρευνα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Παρόλα αυτά, συχνά η γεωγραφία μιλάει από μόνη της: Η Αυτοκρατορία των Αψβούργων (Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία μετά τον συμβιβασμό του 1867) γειτνίαζε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο νότο. Αμφότερες διεκδικούσαν εδάφη της μετέπειτα Γιουγκοσλαβίας, και κυρίως αυτά της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, τα οποία αφενός περιέχουν έναν αξιοσημείωτο μουσουλμανικό πληθυσμό και, αφετέρου, επικοινωνούν άμεσα με την ιστορική περιοχή της Μακεδονίας και το εκεί ελληνόφωνο στοιχείο. Η Βιέννη αποτέλεσε ένα μοναδικό χωνευτήρι πολιτισμών∙ οι τέχνες, με κυρίαρχη τη μουσική, γνώρισαν εκεί μια πρωτόγνωρη ακμή. Ένα ιδιαίτερο θεατρικό είδος, που αναπτύχθηκε από τον 13ο ακόμη αιώνα σε ποικίλες μορφές σε όλη την Ευρώπη, βρίσκεται στο επίκεντρο της βιενέζικης δημιουργίας: το Volkstheater, το λαϊκό θέατρο, που μετέχει σε μια μεγάλη παράδοση κωμικών παραστατικών τεχνών, στις οποίες δεσπόζει η μουσική. Μετά το 1850, με βάση τη σχετική φιλολογία, το είδος αυτό μετασχηματίζεται στην βιενέζικη οπερέτα, που γνωρίζει μία άνευ προηγουμένου δυναμική όσον αφορά την παραγωγή νέων έργων. Σύντομα, σε αυτό το δίκτυο θα εισέλθει και η δισκογραφία και μαζί με την ήδη ισχυρή πραγματικότητα των μουσικών εκδοτικών οίκων θα συμβάλουν στην μαζική διάχυση της βιενέζικης οπερέτας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Εκτός των άλλων, πρωταγωνιστικό στοιχείο των έργων αυτών είναι και το βαλς, το οποίο αποτελεί σήμα κατατεθέν της αυστριακής πρωτεύουσας – βασικό εξαγωγικό της πολιτιστικό προϊόν σε όλον τον κόσμο. Στην εξέλιξη αυτή, ο ρόλος που διαδραμάτισε η οικογένεια των Στράους ήταν καταλυτικός. Οι τάσεις αυτές καταφθάνουν και οικειοποιούνται από τον ελληνόφωνο κόσμο, ο οποίος τις ενσωματώνει στις δικές του συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο εισχωρεί σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και δεν αφορά μόνο τις ελληνο-αυστριακές σχέσεις.

Η εν λόγω ηχογράφηση συντίθεται από τη διασκευή αποσπασμάτων από δύο ντουέτα που προέρχονται από ισάριθμες οπερέτες του Franz Lehár.

Το πρώτο, από την αρχή της ηχογράφησης μέχρι 00:40'' και από το 01:51'' μέχρι το 02:37'', αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του ντουέτου των Coralie - Major "Liebchen komm", γνωστό και ως "Wahrlich wie ein Troubadour", από τη δεύτερη πράξη της τρίπρακτης οπερέτας "Der Mann mit den drei Frauen" (Ο άντρας με τις τρεις συζύγους), σε μουσική του Franz Lehár και γερμανικό λιμπρέτο του Julius Bauer, το οποίο βασίζεται στη γαλλική κωμωδία του Alexandre Bisson "Le Contrôleur des wagons-lits" (1898). Η οπερέτα έκανε πρεμιέρα στις 21 Ιανουαρίου 1908, στο Theater an der Wien.

Το δεύτερο, από το 00:41'' μέχρι το 1:50'' και από 2:38''  μέχρι το τέλος της ηχογράφησης, αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του ντουέτου των Manoletta - Leandro "Tango: Bei Valparaiso in der Schenke" από τη δεύτερη πράξη της τρίπρακτης οπερέτας "Die Tangokönigin", σε γερμανικό λιμπρέτο των Julius Brammer και Alfred Grünwald. Η οπερέτα, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 9 Σεπτεμβρίου 1921 στο Appolo-Theatre της Βιέννης, αποτελεί τη δεύτερη αναθεωρημένη εκδοχή της οπερέτας του συνθέτη "Der Göttergatte", σε λιμπρέτο Victor Léon και Leo Stein, η οποία έκανε πρεμιέρα στις 20 Ιανουαρίου 1904 στο Calrtheater της Βιέννης. Είχε προηγηθεί η πρώτη αναθεώρηση της οπερέτας με τον τίτλο "Die ideale Gattin", σε λιμπρέτο Julius Brammer και Alfred Grünwald, η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 11 Οκτωβρίου 1913 στο Theater an der Wien στη Βιέννη.

To Tango συμπεριλαμβάνεται σε ορχηστρική μορφή, ως Nr. 17, με τον τίτλο "Tanzszene" και στην τρίτη πράξη της οπερέτας "Die ideale Gattin".

Η παρούσα εκτέλεση με τον Τέτο Δημητριάδη περιλαμβάνεται στην ελληνική παρτιτούρα με τίτλο «Τρεις αγάπες - Τάγγο», η οποία κυκλοφόρησε στην Κωνσταντινούπολη από τις εκδόσεις J. D' Andria.

Το σπαρτίτο της πρώτης οπερέτας, "Der Mann mit den drei Frauen", εκδόθηκε το 1907 από τον Ludwig Doblinger (Bernhard Herzmansky) και το λιμπρέτο το 1908 από τον ίδιο εκδότη.

Αποσπάσματα από την οπερέτα, μεταξύ αυτών και το ντουέτο, ηχογραφήθηκαν την ίδια χρονιά που ανέβηκε η οπερέτα από λυρικούς τραγουδιστές που συμμετείχαν στις παραστάσεις της Βιέννης ή/και του Βερολίνου (πρεμιέρα 20 Μαρτίου 1908 στο New Operetta Theatre).
Ενδεικτικά:

- "Liebchen komm", Mizzi Wirth - Oskar Braun, Βερολίνο, Μάιος 1908 (Odeon 50495)
- "Liebchen, komm in mein Stübchen", Louise Kartousch - Karl Streitmann, Βιέννη, 1908 (Gramophone 12185 u - 2-44330)
- "Liebchen, komm in mein Stübchen", Lotte Klein  - Ludwig Herold, Βιέννη, 1908 (Gramophone 12192 u - X-24307)
- "Liebchen, komm' und öffne dein Stübchen", Mizzi Wirth - Max Steidl, Βερολίνο, 1908 (Gramophone 12582 u - 2-44356). Σε αυτή την ηχογράφηση βασίζεται το tonbild του 1908 "Liebchen, komm in mein Stübchen", της γερμανικής εταιρείας Alfred Duskes Cinophon Fabrik (Berlin). Αναφέρεται σχετικά στον ιστότοπο https://www.filmportal.de:

«Οι τίτλοι της ταινίας ανακοινώνουν τους Mizzi Wirth και Oskar Braun ως ηθοποιούς και τραγουδιστές του New Operetta Theatre στο Βερολίνο για αυτή την ηχητική εικόνα. Θεωρείται ότι οι δυο τους ερμηνεύουν μπροστά στην κάμερα ένα νούμερο από μια παράσταση της οπερέτας, η οποία έκανε πρεμιέρα στις 20 Μαρτίου 1908 υπό τη διεύθυνση του Julius Spielmann. Ωστόσο, στην ηχογράφηση του ντουέτου, που χρησιμοποιείται για την ανακατασκευή του Tonbild, τραγουδάει ο Max Steidl, ο οποίος ήταν επίσης μέλος του New Operetta Theatre στο Βερολίνο και πιθανότατα ήταν το δεύτερο καστ σε αυτόν τον ρόλο, και η Mizzi Wirth».

Στις 31 Μαρτίου 1908 η οπερέτα, με τον τίτλο "Hárem feleség", παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ουγγαρία στο θέατρο Népszínház-Vígopera της Βουδαπέστης.

Στις ΗΠΑ ανέβηκε στο Weber and Fields' Music Hall της Νέας Υόρκης, στις 23 Ιανουαρίου 1913, με τον τίτλο "The man with three wives".

Με τον τίτλο «Τρεις αγάπες» έχουν εντοπιστεί ελληνικές παραστάσεις της οπερέτας, από τον θίασο της Ειρήνης Βασιλάκη στο θέατρο Σαπφώ της Μυτιλήνης στις 9 Απριλίου 1921, από τον θίασο της Ροζαλίας Νίκα στην Αθήνα το 1925 κ.ά.

Όσον αφορά τη δεύτερη οπερέτα, "Die Tangokönigin", το σπαρτίτο εκδόθηκε το 1921 στη Λειψία από τον L. Doblinger.

Στις 28 Ιουλίου 1923 η οπερέτα ανέβηκε στη Βουδαπέστη με τον τίτλο "Tango királyné".

To Tango, ως ορχηστρικό από την οπερέτα "Die ideale Gattin" ηχογραφήθηκε με τον τίτλο "Die ideale Gattin: Tango" στις 15 Νοεμβρίου 1913 στο Βερολίνο από την Orchester Pedretti vom Residenz Cafe (Gramophone 13301r -3-940555 & 2-10703 3-940571 13093 13118).

Αυτή είναι και η μόνη ηχογράφηση του Tango που εντοπίστηκε μέχρι τώρα (βλ. εδώ μία σύγχρονη εκτέλεση μόνο με πιάνο). Το γεγονός ότι καμία από τις τρεις οπερέτες του Franz Lehár, η αρχική "Der Göttergatte" του 1904 και οι δύο αναθεωρημένες εκδοχές της, "Die ideale Gattin" του 1913 και "Die Tangokönigin" του 1921, δεν γνώρισαν επιτυχία και εξαφανίστηκαν από το ρεπερτόριο επηρέασε ως φαίνεται και την παρουσία τους στη δισκογραφία.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The network in which the Greek-speaking urban popular song participates, constantly conversing with its co-tenants, is magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

Austria’s geographical position naturally renders the country the center of European developments, but also an important sort of conduit for the diffusion of tangible and intangible products from all and towards all directions. However, it is not a popular part of the relevant historiographical research as far as the relations between the Greek-speaking and the rest of the world. Not to mention that that within the musicological field, research is almost completely absent. However, geography often speaks for itself: The Habsburg Empire (Austro-Hungarian Empire after the Compromise of 1867) bordered the Ottoman Empire to the south. Both claimed territories of the later Yugoslavia, and especially those of Bosnia and Herzegovina, which, on the one hand, accommodated a notable Muslim population, and, on the other hand, communicated directly with the historical region of Macedonia and the Greek-speaking population that lived there. Vienna was a unique melting pot of cultures; the arts, dominated by music, were experiencing an unprecedented boom. A particular theatrical genre, which developed in various forms throughout Europe, was at the heart of Viennese creation: it was the Volkstheater (the folk theater), which was part of a long tradition of comical performing arts, with music playing a dominant role. According to the relevant discourse, after 1850 this style is transformed in the Viennese operetta, which had an unprecedented dynamic in terms of production of new works. Soon, discography would enter this network, and together with the already vibrant reality of the music publishing houses, would contribute to the mass diffusion of the Viennese operetta both in Europe and America. The leading element of these works was, among other things, the waltz, a trademark of the Austrian capital, as well as its main exported cultural product all over the world. The role played by the Strauss family was a catalyst in this development. These trends reached and were adopted and adapted by the Greek-speaking world, which incorporated them into its own conditions. In any case, the circulation of musics is already a reality before the 20th century with theatrical and musical performances tours , but also with the networks of music publishing houses. Discography is not only embedded in this context, but also plays a key role in its transformation. It should also be noted that, in various cases, often due to the great international success of the songs, the resulting network is extremely complex and does not only concern Greek-Austrian relations.

This recording includes arrangements with Greek lyrics of excerpts from two duets from as many operettas by Franz Lehar.

The first, from the beginning of the recording to 00:40'' and from 01:51'' to 02:37'', is the Coralie - Major duet "Liebchen komm", also known as "Wahrlich wie ein Troubadour", from the second act of the three-act operetta "Der Mann mit den drei Frauen" (The Man with Three Wives), set to music by Franz Lehár and German libretto by Julius Bauer, based on Alexandre Bisson's French comedy "Le Contrôleur des wagons-lits" (1898). The operetta premiered on January 21, 1908, at the Theater an der Wien in Vienna.

The second, from 00:41'' to 1:50'' and from 2:38'' to the end of the recording, is the Manoletta - Leandro duet "Tango: Bei Valparaiso in der Schenke" from the second act of the three-act operetta "Die Tangokönigin", set to music by Franz Lehár and German libretto by Julius Brammer and Alfred Grünwald. The operetta, which premiered on September 9, 1921, at the Appolo-Theater, in Vienna, was the second revised version of the composer's operetta "Der Göttergatte", with a libretto by Victor Léon and Leo Stein, which has been presented on January 20, 1904 at Vienna Calrtheater. It was preceded by the first revision of the operetta entitled "Die ideale Gattin", with a libretto by Julius Brammer and Alfred Grünwald, which premiered on October 11, 1913 at the Theater an der Wien in Vienna.

This performance by Tetos Dimitriadis is included in the Greek musical score, which was published under the title "Treis agapes - Tango" in Constantinople (Istanbul), by J. D'Andria publications.

The operetta’s music sheet was published in 1907 by Ludwig Doblinger (Bernhard Herzmansky) and the libretto in 1908 by the same publisher.

Parts from the operetta, including the duet, were recorded the same year the operetta was performed by lyric singers who took part in the Vienna and/or Berlin performances (premiered on March 20, 1908 at the New Operetta Theater). For example:

- "Liebchen komm", Mizzi Wirth - Oskar Braun, Berlin, May 1908 (Odeon 50495)
- "Liebchen, komm in mein Stübchen", Louise Kartousch - Karl Streitmann, Vienna, 1908 (Gramophone 12185 u - 2-44330)
- "Liebchen, komm in mein Stübchen", Lotte Klein  - Ludwig Herold, Vienna, 1908 (Gramophone 12192 u - X-24307)
- "Liebchen, komm' und öffne dein Stübchen", Mizzi Wirth - Max Steidl, Berlin, 1908 (Gramophone 12582 u - 2-44356). Σε αυτή την ηχογράφηση βασίζεται το tonbild του 1908 "Liebchen, komm in mein Stübchen", by the German company Alfred Duskes Cinophon Fabrik (Berlin). The following is mentioned on the website https://www.filmportal.de:

"The credits of the film announce Mizzi Wirth and Oskar Braun as the actors and singers of the New Operetta Theater in Berlin for this sound picture. The two are believed to be performing on camera an act from a performance of the operetta, which premiered on March 20, 1908, under the direction of Julius Spielmann. However, in the recording of the duet, used for the reconstruction of Tonbild, Max Steidl (who was also a member of the New Operetta Theater in Berlin and was probably the supporting cast in this role) and Mizzi Wirth are singing".

On March 31, 1908, the operetta under the title "Hárem feleség" premiered at the Népszínház-Vígopera theater, in Budapest, Hungary.

In the USA, it was staged at the Weber and Fields' Music Hall, in New York, on January 23, 1913, under the title "The man with three wives".

Greek performances of the operetta performed by the Eirini Vasilaki troupe at the Sappho theater, in Mytilene, on April 9, 1921, have been found under the title "Treis agapes", as well as by the Rosalia Nika troupe, in Athens, in 1925, and so on.

About the second operetta, "Die Tangokönigin", the musical score was published in 1921 in Leipzig by L. Doblinger.

On July 28, 1923 the operetta was premiered in Budapest under the title "Tango királyné".

Tango, as an instrumental from the operetta "Die ideale Gattin" was recorded under the title "Die ideale Gattin: Tango" on November 15, 1913 in Berlin by the Orchester Pedretti vom Residenz Cafe (Gramophone 13301r -3-940555 & 2-10703 3- 940571 13093 13118).

This is the only recording of the Tango found so far (see here a contemporary piano-only performance). The fact that none of Franz Lehár's three operettas, the original "Der Göttergatte" of 1904 and its two revised versions, "Die ideale Gattin" of 1913 and "Die Tangokönigin" of 1921, were unsuccessful and disappeared from the repertoire apparently also affected their presence in the discography.

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Victor

Victor

13/4/1927

13/4/1927

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

201811051417

Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)

12 in. (30 cm)

Ελληνικά

Greek

Οπερέτα

Vi_68815_TreisAgapes

Νέα Υόρκη

New York

[1.Γερμανικό λιμπρέτο: Bauer Julius
2. Γερμανικό λιμπρέτο: Brammer Julius - Grünwald Alfred]
Ελληνικοί στίχοι: Άγνωστος

[1. German libretto: Bauer Julius
2. German libretto: Brammer Julius - Grünwald Alfred]
Greek lyrics: Unknown

Cibelli Alfredo

Cibelli Alfredo

Μαντολινάτα

Mandolinata

68815-B

CVE 38461

3:47

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library