Θα σπάσω κούπες

Θα σπάσω κούπες

Tha spaso koupes

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το “Θα σπάσω κούπες” ή “Τσιφτετέλι”.

Μέχρι στιγμής, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία έχουν εντοπιστεί οι παρακάτω ηχογραφήσεις:

- "Tschifté Telli", Odeon CX 1901 – 58583, Σμυρναϊκή Εστουδιαντίνα, Κωνσταντινούπολη, 1908
- "Τσιφτετέλι", Gramophone  12802b – 2-14647 (ανατύπωση Victor 63534-B), Ελληνική Εστουδιαντίνα, Σμύρνη, Απρίλιος 1909
- "Τσιφτετέλι – Εχτές το βράδυ", Odeon XSC 68 – 54734, Εστουδιαντίνα Σμυρναίικη, Θεσσαλονίκη (;), 1909
- "Τσιφτέ τέλι Θα σπάσω κούπες", Favorite 7058t – 1-59086, Γιάννης Τσανάκας – Λευτέρης Μενεμενλής, Σμύρνη, 7 Ιουνίου 1912
- "Θα σπάσω κούπες", Polydor 5439 ar – V 50254, Κώστας Καρίπης, Αθήνα, 1927 (;)
- "Θα σπάσω κούπες", Columbia USA W 205806 – 56100-F, Μαρίκα Παπαγκίκα, Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 1928 (παρούσα ηχογράφηση)
- "Θα σπάσω κούπες", Orthophonic BS 062853 – S557 (και RCA Victor 26-8161), Αντώνης Σακελλαρίου, Νέα Υόρκη 18 Μαρτίου 1941

Με τον βασικό μουσικό σκοπό του τραγουδιού «συνομιλεί» και η ηχογράφηση με τίτλο "Γιάμο", HMV OGA 163 – AO 2232, με την Ρόζα Εσκενάζυ στην Αθήνα, το 1934.

Ο σκοπός υπήρξε γνωστός και στο σεφαραδίτικο, το αρμένικο, αλλά και στο μουσουλμανικό ρεπερτόριο. Εν πολλοίς, τα ρεπερτόρια αυτά διαμορφώθηκαν μέσα στην συνθήκη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στην σεφαραδίτικη δισκογραφία ηχογραφήθηκε, αρχικά, από τον Ibrahim Efendi, ως "Satchlar perichan", στην Κωνσταντινούπολη, στις 27 Φεβρουαρίου του 1909 (Gramophone 1229b – 6-12254, ανατύπωση στην Victor 63060).

Ηχογραφήθηκε, επίσης, από τον Ovanes Effendi, ως "Tchifté telli", στη Σμύρνη τον Μάρτιο του  1909 (Gramophone 12829b – 6-12856, ανατύπωση Victor 63066).

Στο αρμένικο ρεπερτόριο, το τραγούδι ηχογραφήθηκε από τον Karekin Proodian, ως "Chifte Telly Canto", στη Νέα Υόρκη το 1916 (Columbia 44161 – E3127).

Ο Παναγιώτης Κουνάδης αναφέρει για το τραγούδι (2010, 1: 34): «Aπό τα πλέον διαδεδομένα τραγούδια της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για παραδοσιακή μελωδία που χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους, πιθανώς και από άλλες μειονότητες. Καταγράφεται σε συλλογές στίχων, αλλά για πολλά χρόνια “χάθηκε” από τη δισκογραφία ώσπου το επανέφερε το 1984 η Ελευθερία Αρβανιτάκη, με μεγάλη επιτυχία.

Η Στέλλα Επιφανίου-Πετράκη το αναφέρει στα Λαογραφικά της Σμύρνης με την προσθήκη ενός ακόμη δίστιχου (1964: 17 και 1966: 19):

Θα σπάσω μπύρες για τσοι ζωντοχήρες
Θα σπάσω γυάλες για τις κουντρουβάλλες

Επίσης καταγράφεται από τον Ηλία Πετρόπουλο και τον Τάσο Σχορέλη. Η Αγγέλα Παπάζογλου στις αφηγήσεις της ανέφερε ένα ακόμη δίστιχο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

Από τα Ταμπάχανα στον καφενέ του Μίλτη
το Θοδωράκι μ’ άφησε με δίχως μετελλίκι».

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The network in which the Greek-speaking urban popular song participates, constantly conversing with its co-tenants, is magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

Naturally, in the large urban centers of the Ottoman Empire around the Mediterranean Sea, the “conversations” of the Greek-speakers with their Turkish-speaking Muslim “co-tenants”, the Catholic Greek-speakers, the Armenians, the Sepharadi and Ashkenazi Jews, the Levantine Protestants, and the Europeans and the Americans, were more than intense. Very often, the scope of this network extends to the Balkans, to Eastern and even to a part of Central Europe. Especially regarding relations between Orthodox and Muslims, the relevant evidence demonstrates the musical exchanges between them and elucidate an ecumene where everyone contributed to the great musical “melting-pot”, and where everyone may draw from it, as well as redeposit it, in a new form, with a reformulated text and its meaning, with sometimes clear and sometimes blurred references to its pre-text, until someone else pulls it out again, through the “melting-pot”, so that it becomes clear that there is no end in this recreational and dynamic process where fluidity prevails. A case that comes from this type of repertoire is the song "Tha spaso koupes" or "Tsifteteli".

So far, the following recordings have been found in Greek historical discography:

- "Tschifté Telli", Odeon CX 1901 – 58583, Smyrnaiki Estudiantina (Smyrnaean Estudiantina), Constantinople (Istanbul), 1908
- "Tsifteteli", Gramophone 12802b – 2-14647 (re-issue by Victor 63534-B), Elliniki Estudiantina (Greek Estudiantina), Smyrna (Izmir), April 1909
- "Tsifteteli – Echtes to vrady", Odeon XSC 68 – 54734, Smyrnaiki Estudiantina (Smyrnaean Estudiantina), Τhessaloniki (?) 1909
- "Tsifte teli Tha spaso koupes", Favorite 7058t – 1-59086, Giannis Tsanakas – Lefteris Menemenlis, Smyrna, June 7 1912
- "Tha spaso koupes", Polydor 5439 ar – V 50254, Kostas Karipis, Athens, 1927 (?)
- "Tha spaso koupes", Columbia USA W 205806 – 56100-F, Marika Papagkika, New York, February 1928 (this record)
- "Tha spaso koupes", Orthophonic BS 062853 – S557 (and RCA Victor 26-8161), Antonis Sakellariou, New York, March 18 1941

The recording with the title "Giamo", HMV OGA 163 – AO 2232, with Roza Eskenazy in Athens, in 1934, "converses" with the main tune of the song.

The tune was also known in the Sephardic, the Armenian and the Muslim repertoires. To a large extent, these repertoires were formed within the condition of the Ottoman Empire. The coexistence with Turkish-speaking Muslims allows us to speculate that they also played a role in the co-shaping of the tune.

In Sephardic discography, it was originally recorded by Ibrahim Efendi under the title "Satchlar perichan", in Constantinople, on February 27, 1909 (Gramophone 1229b – 6-12254, re-issued by Victor 63060). It was also recorded by Ovanes Effendi under the title "Tchifté telli", in Smyrna, in March 1909 (Gramophone 12829b – 6-12856, re-issued by Victor 63066).

In the Armenian repertoire, the song was recorded by Karekin Proodian under the title "Chifte Telly Canto", in New York, in 1916 (Columbia 44161 – E3127).

Panagiotis Kounadis mentions the following about the song (2010, 1: 34): "One of the most popular songs in Asia Minor. It is a traditional melody that was used by the Turks, probably by other minorities as well. It is mentioned in collections of lyrics, but it had "disappeared" for many years from discography until it was brought back to light in 1984 by Eleftheria Arvanitaki, with great success.

Stella Epifaniou-Petraki mentions the song in the book Laografika tis Smyrnis (Folklore from Smyrna) with the addition of one more couplet (1964: 17 and 1966: 19):

I’ll break beers for the living widows
I’ll break glasses for the heartbreaks

It has also been catalogued by Ilias Petropoulos and Tasos Schorelis. Angela Papazoglou mentions in her accounts another especially interesting couplet:

From Tabachana to Miltis’ café
Thodoraki left me without a penny

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Columbia USA

Columbia (USA)

02/1928

02/1928

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

Vi_63534_TsifteTeli
Odeon_58583_TschifteTelli_ThaSpasoKoupes
Fav_1_59086_ThaSpasoKoupes

Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)

12 in. (30 cm)

Ελληνικά

Greek

Αστικό λαϊκό

Col_56100_ThaSpasoKoupes

Νέα Υόρκη

New York

Άγνωστος

Unknown

[Βιολί (άγνωστος), τσέλο (Σιφνιός Μάρκος), τσίμπαλο (Παπαγκίκας Κώστας)]

[Violin (unknown), cello (Sifnios Markos), cimbalom (Papagkikas Kostas)]

Τσιφτετέλι

Tsifteteli

56100-F

W 205806

3:34

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library