Μανταλένα

Μανταλένα

Mantalena

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει.

Η παρούσα ηχογράφηση φέρει έναν εκ των δημοφιλέστερων σκοπών του ελληνόφωνου αστικού λαϊκού ρεπερτορίου. Εμφανίζεται στη δισκογραφία των 78 και των 33 στροφών, σε οργανικές ή σε τραγουδιστικές εκδοχές, με αρκετές παραλλαγές, διαφορετικούς στίχους και τίτλους. Το πιθανότερο είναι ότι η πρώτη εμφάνιση της μελωδίας αυτής στη δισκογραφία καταγράφτηκε στον δίσκο "Ζεϊμπέκικο".

Από την ιστορική δισκογραφία ελληνικού ενδιαφέροντος σημειώνουμε τις ακόλουθες ηχογραφήσεις:

- Μαρίκα Παπαγκίκα, Μανταλένα, Νέα Υόρκη, Ιούνιος 1926, Columbia W 205371 – 56034-F (παρούσα ηχογράφηση)
- Χαρίλαος Κρητικός, Μανταλένα, Νέα Υόρκη 1926–1927, Pharos 451 – 831.
- Ιωάννης Χαλικιάς – Σοφοκλής Μιχελίδης, Το μυστήριο, οργανικό, Νέα Υόρκη Ιανουάριος 1932, Columbia USA W 206583 – 56294-F
- Μυστήριο ζεϊμπέκικο, οργανικό, Αθήνα 1932–1933, Columbia Ελλάδας  WG 395 – DG 275. Στην ηχογράφηση αυτή συναντάμε κάτι αρκετά σύνηθες για την εποχή, το οποίο μένει να ερευνηθεί σε βάθος. Ενώ στην ετικέτα αναγράφεται η λέξη «μπουζούκι», στην ηχογράφηση δεν ακούγεται. Αντί αυτού, το σολιστικό μέρος το εκτελεί λαϊκή κιθάρα. Η πρακτική αυτή φαίνεται πως αποτελούσε συνήθεια των δύο μαεστρών του είδους: του Σπύρου Περιστέρη και του Κώστα Σκαρβέλη (παρούσα ηχογράφηση).
- Το μυστήριο, οργανικό, Αθήνα 1932–1933, Odeon Go 1839 – GA 1631 – A 190446b
- Ζαχαρίας Κασιμάτης, Το κουτσαβάκι, Αθήνα 1933, Parlophone A 101324-2 – B 21671-ΙΙ (και ανατύπωση Columbia USA 131095 – G 7067-F)

Η Χάρις Αλεξίου το τραγούδησε ξανά με μεγάλη επιτυχία («Χάρις Αλεξίου–24 τραγούδια», δίσκος LP Minos MSM 316, Αθήνα, 1977) αλλάζοντας τον χασικλίδικο στίχο.

Επίσης, δίστιχα από το τραγούδι "Μανταλένα" χρησιμοποιεί ο Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης) στο "'Ολ' ημέρα παίζει ζάρια" και ο Αντώνης Νταλγκάς στο "Τι να κάνω η κακομοίρα".

Στην τουρκική ιστορική δισκογραφία επισημαίνουμε την ηχογράφηση του σκοπού από τον Tanburi Cemil Bey στον κεμεντζέ και τον Şevki Efendi στο ούτι, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1912–1913 περίπου, και περιλαμβάνεται με τίτλο "Zeybek Havasi" στον δίσκο Orfeon 11801 με αριθμό μήτρας 1880.

Επίσης, σημειώνουμε την ηχογράφηση "Coşkun Zeybek" που πραγματοποίησε η τραγουδίστρια και ηθοποιός Mahmure Handan Hanım στην Κωνσταντινούπολη το 1932 (Sahibinin Sesi OK 1314-2 - AX 1735).

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The network in which the Greek-speaking urban popular song participates, constantly conversing with its co-tenants, is magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

Naturally, in the large urban centers of the Ottoman Empire around the Mediterranean Sea, the “conversations” of the Greek-speakers with their Turkish-speaking Muslim “co-tenants”, the Catholic Greek-speakers, the Armenians, the Sepharadi and Ashkenazi Jews, the Levantine Protestants, and the Europeans and the Americans, were more than intense. Very often, the scope of this network extends to the Balkans, to Eastern and even to a part of Central Europe. Especially regarding relations between Orthodox and Muslims, the relevant evidence demonstrates the musical exchanges between them and elucidate an ecumene where everyone contributed to the great musical “melting-pot”, and where everyone may draw from it, as well as redeposit it, in a new form, with a reformulated text and its meaning, with sometimes clear and sometimes blurred references to its pre-text, until someone else pulls it out again, through the “melting-pot”, so that it becomes clear that there is no end in this recreational and dynamic process where fluidity prevails.

This is one of the most popular tunes of the Greek-speaking urban folk-popular repertoire. It is found in 78 and 33 rpm discography, in instrumental or vocal performances, with several variations, different lyrics and titles. Most likely, this melody appeared for the first time in discography in the record "Zeimpekiko".

The following recordings are worth noting from Greek historical discography:

- Marika Papagkika, Mantalena, New York, June 1926, Columbia W 205371 – 56034-F (this record)
- Charilaos Kritikos, Mantalena, New York 1926–1927, Pharos 451 – 831.
- Ioannis Chalikias – Sofoklis Michelidis, To mystirio, instrumental, New York January 1932, Columbia USA W 206583 – 56294-F
- Mystirio zeimpekiko, instrumental, Athens 1932–1933, Columbia (Greece) WG 395 – DG 275. In this recording we come across something quite common for the time, which remains to be researched in depth: while the word "bouzouki" is written on the label, the instrument itself is not heard in the recording. Instead, the solo part is performed by a laiki (folk-popular) guitar. This practice seems to have been common mainly by the two masters of the genre: Spyros Peristeris and Kostas Skarvelis (this record).
- To mystirio, instrumental, Athens 1932–1933, Odeon Go 1839 – GA 1631 – A 190446b
- Zacharias Kasimatis, To koutsavaki, Athens 1933, Parlophone A 101324-2 – B 21671-ΙΙ (and re-issued as Columbia’s (USA) record 131095 – G 7067-F)

Charis Alexiou sang it again with great success ("Charis Alexiou–24 tragoudia", Minos LP album MSM 316, Athens 1977) by changing the lyrics about hashish.

Also, couplets from the song "Mantalena" are used by Giorgos Katsaros (Theologitis) in the song "'Ol' imera paizei zaria" as well as by Antonis Ntalgkas in the song "Ti na kano i kakomoira".

In Turkish historical discography, it is worth mentioning the recording of the tune by Tanburi Cemil Bey, who is playing the kemençe, and Şevki Efendi, who is playing the oud, which took place in Constantinople (Istanbul) around 1912–1913, and was included under the title "Zeybek Havasi" in the record Orfeon 11801, with matrix number 1880.

We also note the recording “Coşkun Zeybek”, which was made by actress and singer Mahmure Handan Hanım in Constantinople, in 1932 (Sahibinin Sesi OK 1314-2 - AX 1735).

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Columbia USA

Columbia (USA)

06/1926

06/1926

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

Col_8391_TiNaKanoIKakomoira
Zono_X108022_Zeibekiko
Vi_68960_OliMeraPaizeiZaria
Col_DG275_MystirioZeibekiko
Col_G7067F_ToKoutsavaki
Col_56294_ToMystirio

Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)

12 in. (30 cm)

Ελληνικά

Greek

Ρεμπέτικο

Col_56034_Mandalena

Νέα Υόρκη

New York

Άγνωστος

Unknown

[Βιολί (Ζούμπας Αλέξης;), τσέλο (Σιφνιός Μάρκος), τσίμπαλο (Παπαγκίκας Κώστας)]

[Violin (Zoumpas Alexis?), cello (Sifnios Markos), cimbalom (Papagkikas Kostas)]

Ζεϊμπέκικος

Zeibekikos

56034-F

W 205371

3:33

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library