Χασάπικος Καροτσιέρης

Χασάπικος Καροτσιέρης

Chasapikos Karotsieris

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Η σημερινή περιοχή της Ρουμανίας, και ειδικά το ιστορικό τμήμα της Βλαχίας, ανέπτυξε ισχυρούς δεσμούς με τον ελληνόφωνο κόσμο, τουλάχιστον από την εποχή που ο Οθωμανός Σουλτάνος στην Κωνσταντινούπολη όρισε ως κυβερνήτες της Φαναριώτες ελληνόφωνους ορθόδοξους. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι οι ανδρικοί πληθυσμοί από τα ελληνόφωνα εδάφη, κυρίως από την Ήπειρο, μετανάστευσαν προς την περιοχή της Ρουμανίας. Αποτελέσματα αυτών των συνδέσεων είναι ορατά ακόμη και στα σημερινά ενεργά ρεπερτόρια, όπως για παράδειγμα στο Ζαγόρι. Στις δε αστικές λαϊκές πραγματώσεις, έτσι όπως αυτές εισήλθαν στην ελληνική δισκογραφία, αξιοσημείωτες είναι οι περιπτώσεις που καταδεικνύουν τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ ντόινας, χόρας και σίρμπας με τα ελληνικά αντίστοιχα του σκάρου, χασάπικου και σέρβικου (βλέπε αναλυτικά το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Γιώργου Κοκκώνη, 2017b: 133-161). Οι ευρύτατες αυτές οντότητες απαντούν μαζικά, ακόμη και στα «γυρίσματα» των α λα γκρέκα μανέδων, στο τελευταίο δηλαδή τμήμα τους. Δεν είναι άλλωστε λίγες οι πηγές που ονοματίζουν τον διάσημο στην εποχή του βιολιστή Γιοβανίκα, ο οποίος γεννήθηκε στη Μυτιλήνη και έζησε για αρκετά χρόνια στο Γαλάτσι, ως τον μουσικό ο οποίος εδραίωσε το περιβόητο «Μινόρε» στη Σμύρνη. Επιπλέον, στα ρουμανικά εδάφη μαρτυρούνται και οι συναντήσεις μεταξύ των ελληνόφωνων ορθόδοξων με τους ανατολικούς ασκενάζι εβραίους. Τα προϊόντα αυτών των αλληλο-επιρροών είναι επίσης ορατά στην ιστορική δισκογραφία. Δεν θα πρέπει να λησμονούμε την γεωγραφική θέση της Ρουμανίας, καθώς αποτελεί κόμβο-κλειδί των διαδρομών που εκκινούν από την Βαλτική και φθάνουν στη Μεσόγειο, αλλά και από τα κεντρικά της Ευρώπης προς την Ρωσική Αυτοκρατορία. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, τα ρεπερτόρια αποεδαφικοποιούνται και αναμιγνύονται με άλλα, τα οποία προσλαμβάνουν πλέον υπερτοπικά χαρακτηριστικά. Οι μουσικοί βρίσκονται συχνά σε κίνηση μέσα σε πολυπολιτισμικές αυτοκρατορίες, υπηρετούν πολυποίκιλα ρεπερτόρια και προέρχονται από ετερογενείς εθνοπολιτισμικές ομάδες. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.

Γράφει για τον "Καροτσιέρη" (ή και Καροτσέρη) ο Γιώργος Κοκκώνης (2017: 136 και 148–150), επιχειρώντας «μια πρώτη προσέγγιση της διείσδυσης των λαϊκών μουσικών παραδόσεων της Ρουμανίας στις ελληνικές αντίστοιχες, με βάση τις δισκογραφικές πηγές […] Το κομμάτι φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα γνωστό στην Κωνσταντινούπολη και μάλιστα συνδεδεμένο με την περιοχή των Ταταύλων, πράγμα που αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στον ελληνικό στίχο “Καροτσέρη τράβα να πάμε στα Ταταύλα”, καθώς και στην παραλλαγή “Καροτσέρη μάνι-μάνι, πάμε στο μπακλαχοράνι”. Η μελωδία όμως είναι προγενέστερη: είναι η πασίγνωστη “Hora Morii”, γνωστή επίσης και ως “La Moara la harta-scarta”, της οποίας το θέμα χρησιμοποιεί ο George Enescu το 1901 στην Πρώτη ραψωδία του (Romanian Rhapsody No 1 in A major, Op. 11) [βλέπε εδώ στο 05:48''], δηλώνοντας ότι ενσωματώνει λαϊκές μελωδίες από την παράδοση των lautari. Σε ποιον ανήκει η πατρότητα της συγκεκριμένης μελωδίας; Το ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί, δεδομένης της προφορικής διάδοσης και της διαρκούς αναδιαπραγμάτευσης του μουσικού περιεχομένου λαϊκών παραδόσεων όπως η συγκεκριμένη, που διακτινίζονται σε μεγάλο γεωγραφικό εύρος. Οι ερευνητές δίνουν έμφαση στον εντοπισμό της αρχαιότερης καταγραφής, ωστόσο, όσο και αν αυτή φωτίζει τους τρόπους διάδοσης, δεν αρκεί για να πιστοποιήσει την καταγωγή. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι πρωτίστως η αρτιότερη δομή στην εκτέλεση του κομματιού από την παράδοση των lautari που καθιστά προφανή την εκείθεν προέλευσή της. Αυτό που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ωστόσο, είναι ότι οι μουσικοί της Κωνσταντινούπολης όχι μόνο οικειοποιήθηκαν τις παράγωγες μελωδίες, αλλά και τις “κεφαλαιοποίησαν” ως στοιχείο ταυτότητας, μέσω της δισκογραφίας, όπου αποτυπώνονται ως Πολίτικο χασάπικο [βλέπε εδώ, εδώ και εδώ], Ταταυλιανό χασάπικο [βλέπε εδώ και εδώ], Γαλατιανό χασάπικο [βλέπε εδώ] και Πολίτικο συρτό [βλέπε εδώ, εδώ, εδώ και εδώ]. Σε όλα τα παραπάνω οι μελωδίες μπορεί να είναι είτε κοινές, είτε παραλλαγμένες, διατηρώντας όμως την χαρακτηριστική ρυθμολογική και μορφολογική συγκρότηση η οποία προσδιορίζει το δίδυμο χασάπικο-σίρμπα (σέρβικο)».

Το μουσικό θέμα του καροτσέρη υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται και εντός άλλων τραγουδιών, ως μικρό διαβατικό θέμα. Βλέπε για παράδειγμα: “Το καλοκαίρι τώρα”, “Η Μαρίκα η δασκάλα”, “Φωτιά και νιάτα”, “Ταμπαχανιώτικος μανές” (γύρισμα), “Άκου Ντούτσε μου τα νέα”, “Βαρβάρα”, “Ρωμαίικο γλέντι”.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει μια ηχογράφηση, η οποία προέρχεται από το αρχείο του Σταύρου Κουρούση. Η συγκεκριμένη ηχογράφηση, η οποία πιθανότατα πραγματοποιήθηκε στο Μιλάνο, συμπεριλαμβάνεται στο CD που συνοδεύει το βιβλίο του Αριστομένη Καλυβιώτη Σπάνιες ηχογραφήσεις μικρών εταιρειών 1905-1930 (2020). Πρόκειται για ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία La Fonografia Nazionale, πιθανώς μέσα στην δεκαετία του 1920 (A 5298). Η στρατιωτικού τύπου ορχήστρα Banda Orfeo, εκτελεί την βασική-αρχική μελωδία μαζί με ένα μόνο από τα πολλά αντιθέματα ή πάρτες που συναντάμε σε άλλες ηχογραφήσεις του σκοπού.

Στις 17 Ιουλίου του 1924, ηχογραφείται για λογαριασμό της Victor το ορχηστρικό με τίτλο "דאס טייערסטע אין בוקאווינא" (Das teuerste in Bukowina, Victor B 30393 – 77776). Πρωταγωνιστής της εκτέλεσης είναι ο Naftule Brandwein και η ορχήστρα του. Όπως διαβάζουμε στο εξαιρετικά ενδιαφέρον και τακτοποιημένο αρχείο Mayrent Collection of Yiddish Recordings, που βρίσκεται πλέον στο University of Wisconsin-Madison, ο δίσκος κυκλοφόρησε στην αγορά τον Ιανουάριο του 1925.

Στις 7 Νοεμβρίου του 1927, ηχογραφείται από την Orthophonic – Victor στη Νέα Υόρκη το ορχηστρικό με τίτλο “Karotseris” [BVE 40605 – Victor 80322 (ελληνικό κοινό) / Orthophonic S 327 (ελληνικό κοινό) / Victor 19021 (ρουμάνικο κοινό)]. Βιολί παίζει ο Lazaros Constantine, ο οποίος στα κιτάπια της Orthophonic εμφανίζεται και ως Constantin, Constantinof, Constantinos, και Lazajos Constantine. Πιάνο παίζει ο Michael Corm.

Πέραν της ρουμάνικης καταγωγής και των ισχυρών δεσμών με το ρεπερτόριο της περιοχής, τον σκοπό τον συναντάμε και σε άλλα ρεπερτόρια. Συγκεκριμένα, η ουκρανική ορχήστρα του Dymytro Kornienko, ηχογραφεί στην Νέα Υόρκη, περίπου τον Ιούνιο του 1929, το οργανικό κομμάτι με τίτλο “Румунка коломийка” (Rumunka Kolomyjka: Okeh 15588 – W 402436), το οποίο παραπέμπει στον σκοπό του “Εγώ θέλω πριγκηπέσσα”. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι στο συγκεκριμένο ποτ-πουρί ακούγεται και μία άλλη γνώριμη στο ελληνικό ρεπερτόριο μελωδία, αυτή του Καροτσέρη.

Στις 18 Ιουλίου του 1941, η τσιγγάνικη ορχήστρα του V. Selinescu ηχογραφεί στην Αμερική το ορχηστρικό “Sarba Calului” (Columbia CO30051 – C64-4 – 36241). Μετά το πρώτο λεπτό, ο σκοπός του καροτσέρη έρχεται και πάλι στο προσκήνιο.

Ο σκοπός εντοπίζεται και στο αρμενικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα το 1945 οι Levon Madoyan (φλάουτο), Gagik Gyurdzhyan (duduk), Vache Hovsepyan (dhol) πραγματοποιούν στο Ερεβάν την ηχογράφηση "СОХАК" (Aprelevka Plant 13035 - 13035).

Τα πρώτα 50 δευτερόλεπτα του τραγουδιού “Gib mir Bessarabia” (Columbia CO 37069 – 8242 F), δηλαδή, «δώσε μου την Βεσσαραβία», παραπέμπουν στον σκοπό του “Εγώ θέλω πριγκηπέσσα”. Από το δεύτερο λεπτό της ηχογράφησης, η ορχήστρα εκτελεί τον περιβόητο σκοπό του καροτσέρη. Πρόκειται για ηχογράφηση που πραγματοποιείται περίπου τον Οκτώβριο του 1946 στην Νέα Υόρκη, για λογαριασμό της Columbia. Συντελεστές: ο Aaron Lebedeff και η ορχήστρα του Sholom Secunda.

Στην Αμερική, όπου πραγματοποιήθηκε η παρούσα ηχογράφηση, τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή. Αυτή η κατάσταση δεν είναι στατική και, εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η δισκογραφία θα επιδράσει καταλυτικά τη διακίνηση μουσικών, η οποία αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων, διαμορφώνοντας μία νέα συνθήκη. Αυτή τη φορά, το δίκτυο που προκύπτει ρυθμίζεται προγραμματιστικά, υπό νέους όρους και διά μέσω νέων ατραπών.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης

At the beginning of the 20th century, Europe is living in peace and prosperity. The “Belle Époque” is an outgrowth of previous important historical events and developments. The networks that are created and which evolve funnel both people and their products, tangible and intangible. It is within this multi-layered world that sound recording and sound reproduction is invented. Early record labels send mobile crews literally all over the world to record local musicians. The range of the repertoire is endless. Cosmopolitanism in large urban centers favors polystylisms and polymorphisms. Colonialism, revolutions, conflicts, refugee flows; the theater, cinema, radio, photography, orchestras’ tours, but also circulations in all kinds of commercial channels in a world that evolves dynamically and anisotropically, form a complex network of “centers” and “peripheries” in alternating roles setting musical idioms in motion, both literally and figuratively. The network in which the Greek-speaking urban popular song participates, constantly conversing with its co-tenants, is magnificent. Discography has already provided important tools in understanding the relationships that developed between “national” repertoires. The result of this ongoing research is “Cosmopolitanism in Greek Historical Discography”.

The present-day region of Romania, and especially the historical part of Wallachia, developed strong ties with the Greek-speaking world, at least since the time when the Ottoman Sultan in Constantinople (Istanbul) appointed Greek-speaking Orthodox Phanariotes as its governors. After all, it is no coincidence that the male populations from the Greek-speaking lands, mainly from the region of Epirus, migrated to the region of Romania. The results of these connections are visible even in today’s active repertoires, such as, for example, in the region of Zagori. In the urban popular actualizations, as those appeared in Greek discography, the cases that demonstrate the relationships that developed between the dances of the doina, the hora and the sirba with their Greek counterparts, that is, the skaros, the hasapiko and the serviko, are noteworthy (see in detail the extremely interesting text by Giorgos Kokkonis, 2017b: 133-161). These vast entities are found en masse, even in the “shifts” part of the à la greca manedes, that is, in their last part. Besides, there are plenty sources that name the then famous violinist Govanikas, who was born in the island of Mytilene and lived for several years in the town of Galatsi in Romania, as the musician who established the legendary “Minore” in Smyrna [Izmir]. In addition, encounters between the Greek-speaking Orthodox and the Eastern Ashkenazi Jews were also witnessed in the Romanian territories. The products of these inter-influences are also visible in historical discography. We should not forget the geographical position of Romania, since it is a key hub of the routes that start from the Baltic and reach the Mediterranean, but also from the center of Europe to the Russian Empire. In such context, repertoires are deterritorialized and mixed with others, which take on supralocal characteristics. Musicians are often on the move within multicultural empires, serving diverse repertoires and coming from heterogeneous ethno-cultural groups. Discography is not only embedded in this context, but plays a key role in its transformation.

Giorgos Kokkonis writes about "Karotsieris" (or Karotseris) (2017: 136 and 148–150), attempting "a first approach to the penetration of Romanian folk music traditions in the Greek corresponding ones, based on discographical sources […] The song seems to have been particularly well-known in Constantinople (Istanbul) and, in fact, realted to the district of Kurtuluş (formerly known as Tatavla meaning 'horse stable'). The melody, however, predates: it is the famous 'Hora Morii', also known as 'La Moara la harta-scarta', whose theme was used by George Enescu in 1901 in his first Rhapsody (Romanian Rhapsody No 1 in A major, Op. 11) [see here at 05:48''], incorporating folk melodies from the lăutari tradition. To whom does the paternity of this particular melody belong? The question is difficult to answer, given the oral dissemination and the constant 'renegotiation' of the musical content of folk traditions such as this one, which are spread over a large geographical area. Researchers lay emphasis on the location of the earliest recording, however, as much as it sheds light on the routes of dissemination, it is not enough to confirm its origin. In this particular example, the complete structure in the performance of the song from the lăutari tradition is what primarily makes its origin from there obvious. What is particularly interesting, however, is that musicians from Constantinople not only appropriated the derivative melodies, but also 'capitalized' on them as an element of identity, through discography; thus, they became known as Politiko chasapiko [see here, here and here], Tatavliano chasapiko [see here and here], Galatiano chasapiko [see here] and Politiko syrto [see here, here, here and here]. In all the above, the melodies are either common or varied, but they are maintaining the characteristic rhythmic and morphological composition which defines the duo chasapiko-sirba (Serbian)".

The musical theme of “Karotseris” has been extremely popular in the Greek-speaking repertoire; as a result, it appears in other songs as a small, transitional theme. See for example: “To kalokairi tora”, “I Marika i daskala”, “Fotia kai niata”, “Tampachaniotikos manes” (shift), “Akou Duce mou ta nea”, “Varvara”, "Romaiiko glenti".

An extremelly interesting recording comes from the archive of Stavros Kourousis. This recording, which was most possibly made in Milan, can be found in the CD that accompanies Aristomenis Kalyviotis' book Spanies ichografiseis mikron etaireion 1905-1930 (2020). The recording was made for La Fonografia Nazionale, possibly in 1920s (A 5298). The military-type band Banda Orfeo performs the basic-initial melody along with only one from the quite many parts that we hear in other recordings of this particular tune.

On July 17, 1924, the instrumental piece titled "דאס טייערסטע אין בוקאווינא" (Das teuerste in Bukowina, Victor B 30393 – 77776) was recorded by Victor. The leading figure of this performance was Naftule Brandwein and his orchestra. As we can read in the extremelly interesting and orderly Mayrent Collection of Yiddish Recordings archive, at the University of Wisconsin-Madison, the record was issued in the market in January 1925.

On November 7, 1927, the instrumental piece entitled “Karotseris” was recorded by Orthophonic – Victor in New York [BVE 40605 – Victor 80322 (Greek audience) / Orthophonic S 327 (Greek audience) / Victor 19021 (Romanian audience)]. Lazaros Constantine played the violin, who also appeared on Orthophonic’s records as Constantin, Constantinof, Constantinos and Lazajos Constantine. Michael Corm plays the piano.

Apart from its Romanian origin and its strong ties with the local repertoire, the tune can be found in other repertoires as well. More specifically, Dymytro Kornienko’s Ukrainian orchestra, recorded in New York, around June 1929, the instrumental song entitled “Румунка коломийка” (Rumunka Kolomyjka: Okeh 15588 – W 402436), which refers to the melody of “Ego thelo prigkipessa”. What is impressive is the fact that, in this potpourri, another melody familiar to the Greek repertoire, that of Karotseris, can be heard.

On July 18, 1941, V. Selinescu’s gypsy orchestra recorded in America the instrumental song "Sarba Calului" (Columbia CO30051 – C64-4 – 36241). After the first minute, Karotseris’ melody comes to the fore again.

The tune can also be found in the Armenian repertoire. More specifically, in 1945 Levon Madoyan (flute), Gagik Gyurdzhyan (duduk), Vache Hovsepyan (dhol) recorded in Erevan the "СОХАК" (Aprelevka Plant 13035 - 13035).

The first 50 seconds of the song "Gib mir Bessarabia" (Columbia CO 37069 – 8242 F), that is, "give me Bessarabia", refers to the melody of “Ego thelo prigkipessa”. From the second minute of the recording, the orchestra performs Karotseris’ infamous melody. This is a recording that took place around October 1946, in New York, for Columbia. Contributors: Aaron Lebedeff and Sholom Secunda’s orchestra.

In America, where the present recording took place, the “national” repertoires live a new, parallel life. This situation is not static and, to a large extent, is molded by discography, which attends to and “tunes” the overlapping relationships that have already developed in the “Old World”. Repertoires communicate with each other once again; a familiar and already dynamic condition in Europe. Discography will have a catalytic impact on the circulation of musics, which was already a reality before the 20th century with theatrical and musical performances tours, and also with the networks of music publishing houses, thus shaping a new condition. This time, the resulting network is adjusted in a programmatic manner, under new terms and via new paths.

Research and text: Leonardos Kounadis and Nikos Ordoulidis

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Columbia USA

Columbia (USA)

1925

1925

Ν. Διονυσόπουλος, Λ. Κουνάδης

cc

GramoCR_18202_Karotsieris
Col_11730_Karotsieris
201804221229_D
Orfeon_12966_TabachaniotikosManes
HMV_AO2691_AkouDuceMouTaNea
Col_56372_I_MarikaIDaskala
Col_DT75_Varvara
Col_56128_FotiaKaiNiata
HMV_AO2400_ToKalokairiTora
Col_E4780_Chasapiko_Karotsieris
RCA_Vi_38_3079_RomaiikoGlenti

Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)

12 in. (30 cm)

Δημοτικό

Col_56015_ChasapikosKarotsieris

Νέα Υόρκη

New York

Οργανικό

Instrumental

Columbia Greek Orchestra

Columbia Greek Orchestra

Χασάπικος

Chasapikos

56015-F

59872

3:48

Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη

Kounadis Archive Record Library