7 [Ένα πουλάκι την αυγήν]
(Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient)

7 [Ένα πουλάκι την αυγήν]
(Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient)

7 [Ena poulaki tin avgin]
(Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient)

Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.

Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.

Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.

Η εν λόγω παρτιτούρα περιλαμβάνεται στη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" (Τριάντα λαϊκές μελωδίες της Ελλάδας και της Ανατολής). Η συλλογή περιέχει καταγραφές τριάντα ελληνικών τραγουδιών που συνέλεξε ο Γάλλος συνθέτης Louis-Albert Bourgault-Ducoudray στη Σμύρνη και την Αθήνα κατά τη διάρκεια του ερευνητικού ταξιδιού που πραγμτοποίησε στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία το 1875. Η εναρμόνιση και η πιανιστική συνοδεία των μελωδιών έγινε από τον συνθέτη (βλέπε αναλυτικά το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Γιώργου Κοκκώνη, 2017d: 13-47). Στο ασπρόμαυρο εξώφυλλο αναγράφεται, επίσης, "traduction italienne en vers adaptée à la musique et traduction française en prose de M. A. de Lauzières" (έμμετρη μετάφραση στην ιταλική γλώσσα προσαρμοσμένη στη μουσική και μετάφραση σε πεζό λόγο στη γαλλική γλώσσα από τον M. A. de Lauzières), ο αριθμός της έκδοσης και ο εκδότης. Η έκδοση περιέχει πρόλογο, εισαγωγικό κείμενο, σημείωμα του μεταφραστή και αναφορές του Bourgault-Ducoudray στη στιχουργική των τραγουδιών (σελ. 7-24).

Το τραγούδι περιλαμβάνεται στις σελίδες 19-21, φέρει τον αριθμό 7 και είναι άτιτλο. Κάτω από την αρίθμηση αναγράφεται "Mme Laffon - Smyrne". Η Madame Laffon ήταν η δεύτερη σύζυγος του Γάλλου διπλωμάτη Gustave Laffon, διερμηνέα στο Γαλλικό Προξενείο της Σμύρνης. Πρόκειται για την Ada Bargigli, Ιταλίδα γεννημένη στη Λάρνακα, και βασική πηγή πληροφόρησης και μουσικού υλικού του Bourgault-Ducoudray, αφού τα 21 από τα 30 τραγούδια της συλλογής καταγράφονται στη Σμύρνη σε δική της ερμηνεία.

Το μουσικό κείμενο του τραγουδιού περιλαμβάνεται σε παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή). Στο τέλος του μουσικού κειμένου υπάρχει η γαλλική μετάφραση των στίχων και επεξηγηματική σημείωση του Bourgault-Ducoudray.

Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία το τραγούδι ηχογραφήθηκε στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1905 από τον βαρύτονο Περικλή Άραμι (Περικλής Αραβαντινός, Ιωάννινα 1854 ή 1859 – Παρίσι 1932) με τον τίτλο «Το πουλάκι» (Un petit oiseau) για τη Fonotipia (Societa Italiana di Fonotipia xPh 589 – No. 39146). Για περισσότερα σχετικά με τον Περικλή Άραμι βλέπε εδώ.

Σύγχρονη ηχογράφηση του τραγουδιού περιλαμβάνεται στο CD "Mελωδίες της ανατολής, Τραγούδια της Σμύρνης (19ος αιώνας)" («Βαριά που σ' αγαπώ», Αρχείο Ελληνικής Μουσικής – FM Records – FM 800, Αθήνα, 1997), το οποίο περιέχει 20 από τις μελωδίες που συνέλεξε ο Bourgault-Ducoudray, με διαφορετική αρμονική - ρυθμική συνοδεία και ενορχήστρωση. Το τραγουδά η Ειρήνη Δερέμπεη. Τον Απρίλιο του 2023 κυκλοφόρησε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας η μουσική έκδοση «Σμύρνη 1875 - Εντυπώσεις Μελωδιών». Περιλαμβάνει CD με δώδεκα τραγούδια από τις καταγραφές του Bourgault-Ducoudray σε διασκευή, ενορχήστρωση και εκτέλεση από το μουσικό συγκρότημα Ματ σε 2 Υφέσεις. Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται και το παρόν τραγούδι (βλ. εδώ).

Ο Μανώλης Καλομοίρης (Σμύρνη, 14 Δεκεμβρίου 1883 – Αθήνα, 3 Απριλίου 1962) θα χρησιμοποιήσει τη μελωδία του τραγουδιού στην όπερα «Ο Πρωτομάστορας» (βλ. εδώ), σε λιμπρέτο (βλ. εδώ) του ιδίου βασισμένο στην ομότιτλη τραγωδία (βλ. εδώ) του Νίκου Καζαντζάκη. Η όπερα (βλ. εδώ χειρόγραφες και αυτόγραφες παρτιτούρες και spartiti του έργου) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 11 Μαρτίου 1916 στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας (βλ. εδώ). Η μελωδία ακούγεται αρχικά από τον Γέρο και στη συνέχεια τον ακολουθεί ο Χορός  των Θεριστάδων, που αποτελείται από γυναίκες και άντρες, τραγουδώντας και χορεύοντας (βλ. εδώ).

Το τραγούδι, με τίτλο «Βαρειά που σ' αγαπώ», αύξοντα αριθμό 1 και αριθμό καταλόγου 431, περιλαμβάνεται στη συλλογή «Είκοσι Δημοτικά τραγούδια» με συνοδεία πιάνου ή ορχήστρας σε εναρμόνιση του Μανώλη Καλομοίρη. Εκδόθηκε στην Αθήνα το 1922 από τον οίκο Ζαχαρία Μακρή. Αναφέρει σχετικά ο Γιώργος Σακαλλιέρος (2005: 27): «Ο εκδότης Ζ. Μακρής ζήτησε από τον Μ. Καλομοίρη να εναρμονίσει 20 δημοτικά τραγούδια. Ο συνθέτης ολοκλήρωσε μόνο τα δέκα, συνολικά, με την υπόσχεση να ολοκληρώσει αργότερα τα υπόλοιπα (σύμφωνα με πληροφορία του Φοίβου Ανωγειανάκη), κάτι που δεν πραγματοποίησε τελικά. Το έργο εκδόθηκε με τον παραπάνω τίτλο και η συγκεκριμένη ανακρίβεια παρέμεινε.»

Επίσης, στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», όπου φυλάσσεται το Αρχείο Μανώλη Καλομοίρη, έχουν αναρτηθεί αυτόγραφες και χειρόγραφες παρτιτούρες και πάρτες του τραγουδιού σε διασκευή για φωνή και ορχήστρα και φωνή και πληκτροφόρο όργανο (βλ. εδώ).

Μεταξύ 1881-1884 ο Ρώσος συνθέτης Alexander Glazunov (Αγία Πετρούπολη, 29 Ιουλίου (10 Αυγούστου) 1865 – Παρίσι, 21 Μαρτίου 1936) ολοκληρώνει δύο έργα για συμφωνική ορχήστρα βασισμένα σε ελληνικές μελωδίες. Πρόκειται για την "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3" (βλ. εδώ, εδώ και εδώ), η οποία πιθανόν ολοκληρώθηκε το 1881 ή το 1882 και είναι αφιερωμένη στον Bourgault-Ducoudray, και την "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", σύνθεση που έγραψε πιθανόν το 1883-1884 και αφιέρωσε στον Ρώσο συνθέτη Mily Balakirev. Τα μουσικά θέματα από τα οποία αντλεί υλικό ο Glazunov, και για τις δύο ουβερτούρες, προέρχονται από τη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". Στην "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6" ο συνθέτης επεξεργάζεται μελωδικές φράσεις από τρία τραγούδια, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται και το τραγούδι της παρτιτούρας που εξετάζουμε. Συγκεκριμένα πρόκειται, κατά τη σειρά εμφάνισής τους στο έργο, για τις καταγραφές υπ' αριθμόν 5 (βλ. εδώ), την παρούσα υπ' αριθμόν 7 και την υπ' αριθμόν 24 (βλ. εδώ).

Εξήντα περίπου χρόνια αργότερα, το 1940–1941 ο Γερμανοεβραίος συνθέτης Berthold Goldschmidt (Αμβούργο, 18 Ιανουαρίου 1903 – Λονδίνο, 17 Οκτωβρίου 1996) ολοκληρώνει την "Greek Suite" για ορχήστρα. Η οκταμερής σουίτα αποτελείται από διασκευές ελληνικών λαϊκών μελωδιών οι οποίες προέρχονται από την έκδοση "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" του Louis-Albert Bourgault-Ducoudray. Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνεται και η μελωδία του παρόντος τραγουδιού. Ακολουθούν αναλυτικά τα μέρη του έργου και τα αντίστοιχα τραγούδια της συλλογής Bourgault-Ducoudray τα οποία επεξεργάζεται ο συνθέτης:

– Alla marcia: το υπ' αριθμόν 27 και το παρόν υπ' αριθμόν 7.
– Andante: τα υπ' αριθμόν 15 και 21.
– Allegretto. Scherzando: το υπ' αριθμόν 4.
– Allegro marziale: το υπ' αριθμόν 23.
– Allegretto grazioso: το υπ' αριθμόν 30 με τίτλο «Το φίλημα» και το υπ' αριθμόν 20.
– Lento: το υπ' αριθμόν 9.
– Allegretto: τα υπ' αριθμόν 28 και 1.
– Allegretto moderato: το υπ' αριθμόν 25.

Ever since antiquity, music transcription has been the intrinsic way of visual representation of sound, sometimes in detail and sometimes in the form of a guide. Throughout time, the visual capture of music has been the only way to store and preserve it over time, but also the exclusive means of reproducing it. In any case, visual transfer should be considered as an auxiliary tool, since oral dissemination and storage in the memory of artists have been the most timeless techniques for the diffusion of music through time and space. During Europe's so-called "classical" musical period, with its most powerful centers of production, such as today's Austria, Germany, France and Italy, and especially in its path towards Romanticism, music transcription, that is, the musical score, was considered by some composers as the very embodiment of their work.

Understandably, in the modern capitalist world, music transcription, as the primary tool for the substantialization of music, brought under its purview repertoires that were not connected, were not disseminated, and did not function on the basis of their transcription. This offered to the music product sales centers an additional tool to expand their action network: non-scholar musics acquired a convenient way of circulating them, enhancing their popularity, even in places very far from those of their original creation. At the end of the 19th century, however, the phenomenon of sound recording and reproduction rearranged relationships and disrupted the status quo of publishing houses, claiming a share of the market, offering a product that was extremely complete and immediate. The publishing houses tried to react with legal measures, but it became impossible to stop the dynamics of the new phenomenon: the prevalence of commercial discography was now a fact, for most of the 20th century.

As far as non-scholar music is concerned, commercial printed musical scores were publications of the musical texts of songs or instrumental pieces (for the publishing activity in Greece see Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). For the needs of musical scores, the songs were arranged mainly (but not only) for piano or for piano and voice, generally without complex performance requirements. Multi-instrumental or technically demanding orchestrations were systematically avoided. The lyrics were printed below the notes of the melodic development of the singing parts and, sometimes, their translations into other languages. For the most part, the musical scores were two or four pages long, and came with a themed front and back cover.

This musical score is included in the collection "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" (Thirty Popular Melodies of Greece and the Orient). The collection contains transcriptions of thirty Greek songs collected by the French composer Louis-Albert Bourgault-Ducoudray in Smyrna and Athens during his research trip to Greece and Asia Minor in 1875. The harmonization and piano accompaniment of the melodies were done by the composer himself (see in detail the extremely interesting text by Giorgos Kokkonis, 2017d: 13-47). The black and white cover also mentions "traduction italienne en vers adaptée à la musique et traduction française en prose de M. A. de Lauzières" (Italian verse translation adapted to music and French prose translation by M. A. de Lauzières), the edition number and the publisher. The edition contains a preface, introduction, translator's note and reference by Bourgault-Ducoudray to the lyrics of the songs (pp. 7-24).

The song is included on pages 19-21, bears the number 7 and is untitled. Mme Laffon - Smyrne" is written below the numbering. Madame Laffon was the second wife of the French diplomat Gustave Laffon, an interpreter at the French Consulate in Izmir. Madame Laffon was Ada Bargigli, an Italian born in Larnaca, Cyprus, and Bourgault-Ducoudray's main source of information and musical material, since she sang to him 21 of the 30 songs in the collection transcribed in Izmir.

The musical text of the song is included in a musical score with a system of three staffs (two for piano and one for voice). At the end of the musical text there is the French translation of the lyrics and an explanatory note by Bourgault-Ducoudray.

In Greek historical discography, the song was recorded in Paris in April 1905 by the baritone Periklis Aramis (Periklis Aravantinos, Ioannina 1854 or 1859 – Paris 1932) under the title "To poulaki" (Un petit oiseau) for Fonotipia (Societa Italiana di Fonotipia xPh 589 – No. 39146). For more about Periklis Aramis see here.

A contemporary recording of the song is included in the CD "Melodies tis anatolis, Tragoudia tis Smyrnis (19os aionas)” [Melodies of the East, Songs of Smyrna (19th century)] ("Varia pou s' agapo", The Hellenic Music Archive – FM Records – FM 800, Athens, 1997), which contains 20 of the melodies collected by Bourgault-Ducoudray, with different harmonic - rhythmic accompaniment and orchestration. Eirini Derempei sings it. In April 2023, the Institute for Mediterranean Studies of the Foundation for Research and Technology released the music edition "Smyrna 1875 - Impressions of Melodies". It includes a CD with twelve songs from the trancriptions of Bourgault-Ducoudray, arranged, orchestrated, and performed by the musical ensemble Checkmate in 2 Flats. Among them is the present song (see here).

Manolis Kalomoiris [Smyrna (Izmir), December 14, 1883 – Athens, April 3, 1962] would use the melody of the song in the opera "O Protomastoras" (see here), in his own libretto (see here) based on the tragedy of the same name (see here) by Nikos Kazantzakis. The opera (see here for handwritten and autographed musical scores and spartiti of the opera) premiered on March 11, 1916, at the Municipal Theater of Athens (see here). The melody is initially sung by the Old Man, followed by the Chorus of Harvesters, consisting of both women and men, who sing and dance along (see here).

The song, entitled "Vareia pou s’agapo", with serial number 1 and catalog number 431, is included in the collection "Eikosi dimotika tragoudia" (Twenty folk songs) with piano or orchestral accompaniment, harmonized by Manolis Kalomoiris. It was published in 1922, in Athens, by the Zacharias Makris publishing house. Giorgos Sakallieros mentions the following in this regard (2005: 27): "Publisher Z. Makris asked M. Kalomoiris to harmonize 20 folk songs. The composer completed only ten in total, with a promise to finish the remaining ones later (according to information from Foivos Anogeianakis), something he ultimately did not fulfill. The work was published under the above title and this particular inaccuracy remained.".

Additionally, autographed and handwritten musical scores of the song in an arrangement for voice and orchestra as well as voice and keyboard instrument are uploaded to the Great Music Library of Greece "Lilian Voudouri", where the Manolis Kalomoiris Archive is kept (see here).

Between 1881-1884, the Russian composer Alexander Glazunov [Saint Petersburg, July 29 (August 10) 1865 – Paris, March 21, 1936] completed two works for symphony orchestra based on Greek melodies. These are the "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3" (see here, here and here), which was probably completed in 1881 or 1882 and is dedicated to Bourgault-Ducoudray, and the "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", a composition he probably wrote in 1883-1884 and dedicated to the Russian composer Mily Balakirev. The musical themes from which Glazunov draws material for both overtures come from the collection "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". In the "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", the composer arranged melodic phrases from three songs, including the song in this musical score. Specifically, in the order of their appearance in the work, these are: recording number 5 (see here), the present recording, that is, number 7 and recording number 24 (see here).

Approximately sixty years later, in 1940–1941, the German-Jewish composer Berthold Goldschmidt (Hamburg, January 18, 1903 – London, October 17, 1996) completed the "Greek Suite" for orchestra. The eight-movement suite consists of arrangements of Greek popular melodies which come from the publication "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". The melody of this song is included among them. The following are the movements of the work and the corresponding songs from Bourgault-Ducoudray's collection, which the composer worked on:

– Alla marcia: number 27 and this song, under number 7.
– Andante: number 15 and 21.
– Allegretto. Scherzando: number 4.
– Allegro marziale: number 23.
– Allegretto grazioso: number 30 entitled "To filima" and number 20.
– Lento: number 9.
– Allegretto: number 28 and 1.
– Allegretto moderato: number 25.

Αρχείο Κουνάδη

Kounadis Archive

Henry Lemoine et Cie, Editeurs
Paris, 17 Rue Pigalle - Rue de l' Hopital, 44, Bruxelles

Henry Lemoine et Cie, Editeurs
Paris, 17 Rue Pigalle - Rue de l' Hopital, 44, Bruxelles

[Πρώτη έκδοση: 1876]

[First edition: 1876]

Ε. Κουνάδη

cc

KA_D_Aramis

Δεμένο βιβλίο 78 σελίδων (φωτοτυπημένο)
Χαρτί, 29,7 x 21 εκ., 3 σελίδες, καλή κατάσταση

Ελληνικά - Ιταλικά - Γαλλικά

Greek - Italian - French

201807081518_7

Παρίσι

Paris

Άγνωστος
Ιταλική και γαλλική μετάφραση: Lauzières Achille de

Unknown
Italian and French translation: Lauzières Achille de

8024 HL

4

Ένα πουλάκι την αυγήν έκλαιγε λυπημένα

Ena poulaki tin avgin eklaige lypimena

Ένα πουλάκι την αυγήν έκλαιγε λυπημένα,
                                           [βαρειά που σ' αγαπώ!]
γιατ' ήταν η φωλιά μακρειά και τα πτερά κομμένα,
                                           [βαρειά που σ' αγαπώ!]

Απόψε θε ν' αρματωθώ να 'λθώ 'ς το μαχαλά σου
                                           [βαρειά που σ' αγαπώ!]
να δω τι θα μου κάμουνε τα γειτονόπουλά σου
                                           [βαρειά που σ' αγαπώ!]